کشت هیدروپونیک به صورت جامع

کشت هیدروپونیک

آب‌کشت روش کشت مدرن گیاه در بستر آبی و در سیالی از مواد غذایی و‌بدون استفاده و رشد گیاه در آب همان هیدروپونیک‌ است. بهترین مزیت برای  این موضوع است که با تکیه بر تکنیک‌هایی ساده که مبتنی برآب است، محصولات بهتری تولید می‌کنند.

این شیوه به‌گونه‌ای است که به‌طور عملی به خاک نیازی نیست و بستر کشت همان آب است که مواد غذایی مورد نیاز گیاه به‌وسیلۀ عنصرهای ریزمغذی و درشت مغذی تأمین می‌شود و ماده‌های نگهدارندۀ بی‌اثر مثل پرلیت گیاه را نگه‌می‌دارند.

 

خلاقیت این روش موجب شده که محصولات ما بدون خاک و سم و با نیازبا آب پائین رشد کنند.

در حالت کلی آب‌کشت یه هیدروپونیک نسبت به روش‌های کشت سنتی به آب کمتری احتیاج دارد و بیماری‌ها را به دلیل استریل بودن بسیار کاهش می‌دهد وکارآیی و بازده تولید آن بالاتر است.

خوشبختانه در کشورمان این روش در حال پیشرفت است و شاید بیش از ده‌ها گلخانه و ۳۱ استان و بسیاری شغل مفید از این روش شکل گرفته‌است.

با توجه به افزایش جمعیت در جهان و همین‌طور کشورمان سیستم هیدروپونیک یا آب‌کشت می‌تواند نیازهای غذایی را به میزان قابل توجهی تأمین کند و‌در این روش به‌علت اینکه در گلخانه انجام‌می‌شود و داخل گلخانه‌ها تغییرآب و هوا کنترل شده‌است و‌تغییر فصل‌ها به دلیل ثابت بودن شرایط اثرات چندانی در رشد گیاه ندارند، هدرروی محصول بسیار کم است.

در مناطق مرکزی کشور مانند یزد و‌سمنان و شهرهایی که آب کمتر و آب‌و هوای خشک دارند، با توجه به بحران آب، چون آب در سیستم بسته در جریان است و‌چندین بار همراه با مواد غذایی در اختیار ریشه‌ها قرار می‌گیرد، در صرفه‌جویی آب را بیشتر می‌کند.

 

آیا این روش برای همۀ محصول‌ها جوابگو است؟

برای تشخیص محصولاتی که برای هیدروپونیک‌ مناسب هستند، احتیاج داریم که مطالعات و امکان‌سنجی را انجام دهیم. ولی تا امروز محصول‌هایی مثل توت‌فرنگی، صیفی‌جات، گوجه، خیار، فلفل و کاهو عملکرد بسیار خوبی داشته‌اند.

 

چه محصول‌هایی برای  آب‌کشت مناسب هستند؟

در این نوع کشت گیاهان معمولا از زمانی که در خاک رشد می‌کنند، سرعت بیشتری دارند. گیاهان در این روش برای بدست آوردن اکسیژن‌ و مادۀ غذایی و آب احتیاج به صرف انرژی زیاد ندارند. در نتیجه این موضوع کیفیت میوه و‌گل‌های تولیدی را افزایش می‌دهد.

تعداد محصولات مانند سبزیجات و میوه‌ها نیز علاوه بر کیفیت محصول افزایش می‌یابد.

برای نمونه عملکرد گوجه‌فرنگی در هر هکتار با کشت در خاک ۵-۱۰ تن در هکتار و درهیدروپونیک تقریبا ۶ برابر یعنی ۶۰ تن و سیصد تن است. در این روش خطر بیماری و آفات و علف هرز وجود ندارد و محصولات بدون آفت تولید می‌شود.

در این نوع کشت گرم نگه‌داشتن محصول‌ها در کل سال در نور خورشید راحت‌تر است و گیاهان در گلخانه درطی سال رشد می‌کنند و در سیستم هیدروپونیک زمان برای نگهداری گیاه کمتراست و احتیاج به آبیاری یا وجین ندارند.

گلخانه‌های هیدروپونیک‌چطور عمل می‌کنند؟

چندین دهه است که کشاورزی هیدروپونیک ایحاد شده‌است. ولی اخیرا مورد توجۀ همه از جمله کشاورزان خرده تا تولیدکنندگان بزرگ و‌معتبر کشاورزی و‌گلخانه‌داران قرار گرفته‌است.

معنی کلمۀ هیدروپونیک‌ چیست؟

کلمۀ هیدروپونیک به معنی  water working یا همان کارکردن توسط آب است.

در تعریفی دیگر هیدروپونیک مشتق دو کلمۀ یونانی هیدرو (آب) و‌پونوس (تلاش) ایجادشده‌است. اولین بار کلمۀ هیدرپپونیک را یکی از اساتید دانشگاه کالیفرنیا به نام دکتر «گریک» استفاده کرد. که با نتایج مثبت که اخیرا داشته، در دنیا توسعه یافته‌است.م

واد غذایی که به سیستم هیدروپونیک اضافه می‌شوند، می‌توانند به‌صورت خشک یا مایع یا ترکیبات ارگانیکی باشند.

محصول‌ها روی بستری از مخلوط شن یا فوم رشد می‌کنند و آب از طریق مخزن‌های ذخیرۀ آب تأمین می‌شود.

این نوع سیستم‌ ها برعکس سیستم‌های سنتی برای حمایت از ریشه از محیط‌هایی استفاده می‌کنند. به همین دلیل هیدروپونیک را «فرهنگ آبیاری فرعی» نیز نام‌گذاری می‌کنند.

 

اقلامی که برای گلخانه‌های هیدروپونیک مناسب هستند.

بهترین ایده این است که قبل از هرکاری بدانید که تصمیم داریدکه چه محصولی را تولید کنید؟

منظورما این نیست که دقیقا نوع محصول را بدانید، بلکه یک ایدۀ کلی داشته‌باشید و نوع گلخانۀ خود را با توجه به ویژگی‌های محصول انتخاب کنید.

به‌طور مثال اگر تصمیم به کاشت کلم و‌کاهو دارید، این موضوع مهم است که همۀ آنها برگ‌دار هستند.

به چه دلیلی می‌گوییم انتخاب محصول برای آب‌کشت مهم است؟

به‌دلیل اینکه بعضی از گیاهان و محصولات ازبقیه برای این روش مناسب‌تر هستند و علاوه برلین باید توجه کتید که آیا به بسترهای عمیق‌تر با توجه به عمق رشد ریشه برای رشد نیاز دارید یا خیر؟ 

یک مقایسه برای اینکه بدانیم کشت هیدروپونیک مصرف کمتری از آب را دارد.

این است که برای پرورش یک کیلوگرم گوجه‌فرنگی با روش کشت در خاک ۴۰۰ لیتر آب نیاز داریم در حالی‌که این مقدار آب در کشت هیدروپونیک به ۷۰ لیتر کاهش می‌یابد و‌حتی در ایرو‌پونیک به ۲۰ لیتر می‌رسد.

به‌دلیل اینکه صرفه‌جویی در آب در سیستم هیدروپونیک وجود دارد می‌توان آن را به‌عنوان یک‌ سیستم مناسب برای پرورش محصولات در مناطق خشک پیشنهاد داد.

تجهیزات لازم برای هیدروپونیک یا آب‌کشت

تجهیزات اصلی برای هیدروپونیک شامل موارد زیر هستند:

۱- محلول مواد غذایی

۲- پمپ

۳- محیط یا بستر رشد

۴- کانال‌هایی برای عبور آب

بسترهای رشد که توضیح دادیم مانند ورمی‌کولیت یا لیکاها یا کوکوپیت که بتوانند زه‌کشی مناسب ایجاد کنند، پایۀ رشد برای گیاهان و محصول شما است.

محیط رشد در داخل کانال‌ها یا استخرهای کم عمق قرار می‌گیرد واین محیط رشد حاوی محلول مواد غذایی (که مهم‌ترین مورد ضروری است) می‌باشد.

محلول آب‌کشت که حاوی مواد غذایی است و باید به‌خوبی در آب حل شود و حاوی غذاهای اساسی و‌مورد نیاز گیاه باشد.

درحالت کلی پتاسیم، کلسیم و‌منیزیم مهم‌ترین نیازهای غذایی گیاه هستند ولی غالبا مواد غذایی دیگری هم به محلول هیدروپونیک اضافه می‌شود.

محلول حتما باید در محیط پیرامون و اطراف ریشه‌ها باشد.

یکی دیگر از موارد لازم برای پمپ‌ها و یک راه مناسب برای تشخیص اسیدیته یا PH محلول است.

در حقیقت پمپ‌ها موجب می‌شوند که محلول مواد غذایی به‌طور دائم در جریان باشد و‌به دلیل اینکه محلول راکد با سرعت کهنه می‌شود و موجب مسموم شدن گیاهان می‌گردد، یکی از تجهیزات لازم‌و‌ضروری برای آب‌کشت است.

نکته: لازم است محلول مواد غذایی به‌طور دائم بررسی شود تا میزان موادغذایی در آن در سطح مشخص و‌مورد نیاز گیاه باقی بماند.

سیستم کشت هیدروپونیک‌ چه‌نوع منبع تغذیه‌ای دارند؟

چگونه باید انرژی لازم برای لامپ‌های گلخانه و‌پمپ‌ها را تأمین‌کنید؟

پیش از راه‌اندازی یک سیستم هیدروپونیک یا آب‌کشت به منبع برق مطمئن و‌ایمن نیاز دارید.

برای این موضوع پیشنهاد می‌کنیم که گلخانۀ هیدروپونیک خودرا در نزدیکی سوله یا جایی که به برق دسترسی داشته باشید، تأسیس کنید.

فضاهای لازم‌برای گلخانۀ هیدروپونیک

حتما  اندازه‌های گلخانه و فضای داخل آن را ارزیابی کنید. ارتفاع سقف گلخانه را بادقت اندازه بگیرید و اگر سقف  شیب‌دار است ارتفاع در بالاترین نقطه و‌پائین‌ترین نقطه را اندازه‌گیری کنید. حتما یک فضای مناسب برای حرکت خودتان و‌کارگرها در نظر بگیرید و‌دقت کنید که کف زمین حتما صاف و‌هموار باشد.

اگر هنوز گلخانه‌ای ندارید طرح‌ها و اندازه‌ها و‌استایل‌های مناسب برای گلخانه‌ها مانند گلخانه‌های کوچک وغیره وجود دارند و‌در این زمینه می‌توانید با مشاوران ما تماس بگیرید تا شما را راهنمایی کنند.

نکته:  کاربرد گلخانۀ خود را در نظر بگیرید. 

همۀ اهداف خود را از راه‌اندازی گلخانه مشخص کنید. اگر هدف شما ازتأسیس گلخانه فقط هیدروپونیک است، بهتر است کیت‌های گلخانۀ هیدروپونیک را خریداری کنید.

برای تهیۀ این کیت‌ها با ما تماس بگیرید.

چه مقدار نور برای سیستم‌های گلخانۀ هیدروپونیک یا آب‌کشت لازم است؟

میزان‌نور طبیعی و‌ اینکه نوراز کدام جهت وارد گلخانه می‌شود را بررسی کنید.

 درصورت کم بودن نور در گلخانه‌ها نورهای تکمیلی و لامپ‌هایی را به‌جای نور خورشید و طبیعی مورد استفاده قرارمی‌دهند. به‌عنوان مثال لامپ‌های «ال‌ای‌دی» را بالای گیاه به‌عنوان نور برای رشد گیاه به‌طور نور تکمیل‌کننده قرار می‌دهند ودر برخی گلخانه‌ها از نور‌های مصنوعی و‌لامپ‌های LED استفاده می‌شود.

اگر میزان نور تابیده شده زیادو‌مستقیم باشد به برخی گیاهان که به نور حساس هستند آسیب می‌زند بنابراین هنگامی‌که گیاهان در مراحل اولیۀ رشد هستند باید جلوی نورمستقیم را بگیرید تا بهتر رشد کنند و همین‌طور امکان برای رشد ریشه فراهم شود.

برای جلوگیری از نور مستقیم احتیاج به شیدها یا سایه‌اندازها دارید.

پیشنهاد میکنیم مقالۀ کامل در مورد شیدیا سایه‌انداز گلخانه را در لینک‌زیر مطالعه کنید و برای تهیۀ آنها با ما تماس بگیرید.

شید یا سایه انداز گلخانه

چند نوع کشت هیدروپونیک یا آب‌کشت وجود دارد؟

آب‌کشت دارای انواع مختلفی است.
یکی از قدیمی‌ترین و راحت‌ترین این روش‌ها کشت آنها در بستری از جنس کاه است و مواد غذایی مورد نیاز در داخل همین بستر دردسترس گیاه قرار می‌گیرد.
در روش‌های دیگر که به‌روزتر و‌جدیدتر هستند مواد غذایی لازم‌به‌شکل لایۀ نازک در دسترس گیاه مورد نظر قرار می‌گیرد. سیستم کشت ان‌اف‌تی یا NFT یکی از این روش‌ها است.
در یک تقسیم‌بندی کلی دونوع از این سیستم آب‌کشت داریم:

۱- سیستم‌باز

در این شیوه مواد غذایی ریزمغذی و‌درشت مغذی که به آنها ماکرو‌و‌میکرو نیز گفته می‌شود، تنها یک مرتبه در اختیار ریشۀ گیاه برای جذب قرار می‌گیرند. پس از استفاده توسط گیاه، از بخش پائین بسترهای کشت توسط منافذ یا سوراخ‌هایی که در زیر بستر قرارگرفته، خارج می‌شوند.

۲- سیستم بسته

در این نوع کشت محلول مواد غذایی که در بستر آب وجوددارد، چندین بار در اختیار گیاه قرار می‌گیرد. به‌دلیل اینکه هربار ریشۀ گیاه مواد غذایی را جذب می‌کند کیفیت محلول غذایی بعداز هرباراستفاده کاهش می‌یابد. بنابراین باید به‌طور دائم توسط دستگاه‌های کنترل کیفیت، میزان مواد غذایی اندازه‌ گرفته‌شود و مواد غذایی ماکرو‌یا میکرو‌که توسط ریشه جذب شده و‌در محلول کاهش یافته به بستر آب‌کشت اضافه شود.

 

انواع سیستم کشت هیدروپونیک 

روش‌های مختلفی برای رشد گیاهان در آب و محلول غذایی وجود دارد. از مهم‌ترین آنها موارد زیر هستند:

۱- کشت در آب عمیق

۲- روش فیلم‌های تغذیه‌ای (NFT)

۳- تکنیک ویکی

۴- جریان و تخلیه (Ebb and Flow)

۵- قطره‌ای

۶- هواکشت

۷- روش هیدروپونیک چرخشی

 

تکنیک کشت در آب عمیق در آب‌کشت

در این نوع، ریشه‌های گیاه داخل محلول مواد غذایی معلق هستند و‌یک پمپ به‌طور مداوم اکسیژن را به داخل مخزن می‌رساند. نگه‌دارنده‌های گیاه معمولا از پلی‌استیرن شاخته می‌شوند و مستقیما در محلول غذایی شناور می‌شوند.

این روش یکی از ساده‌ترین روش‌های کشت به روش هیدروپونیک است و تجهیزات زیادی لازم‌ ندارد و در بین سایر روش‌ها حداقل تجهیزات را برای این روش کشت هیدروپونیک به‌کار می‌بریم.

پمپ‌های هوا به سنگ متخلخل هوا و پس از آن محلو‌ل غذایی هدایت می‌شود و ازاین طریق اکسیژن به ریشۀ گیاهان می‌رسد.

 

لوازم لازم جهت این کشت:

• مخزن برای معلق ماندن ریشه‌ها در آن
• پمپ هوای آکواریومی
• نور

 

نکته: اطمینان حاصل کنید که نور به داخل مخزن نمی‌کند زیرا در صورت ورود نور جلبک‌ها در مخزن رشد می‌کنند و تعادل محلول غذایی را به‌هم می‌زنند.

جلبک‌ها همچنین ورودی پمپ‌ها را مسدود می‌کنند.

از عیب‌های کشت آبی این است که برای گیاهان بزرگ و همین‌طور کشت با زمان زیاد چندان کاربردی ندارد.

این روش برای کاهوهای بزرگ انتخاب مناسبی است و کاهو‌در این روش با سرعت بالایی رشد می‌کند البته تعداد گیاهانی که با این روش رشد می‌کنند کم است ودر صورت انتخاب محصول مناسب یک روش بسیار ایده‌آل است.

همچنین این روش برای آموزش کشت هیدروپونیک نیز مناسب است. ساده‌بودن انجام این روش به‌گونه‌ایست که ازظرف‌ها یا حتی اکواریوم‌های قدیمی هم می‌توانیم استفاده کنیم.

روش فیلم‌های تغذیه‌ای یا NFT در آب‌کشت

محلول مواد غذایی به‌صورت مدام درقسمت نوک ریشه‌ها جریان دارد. به‌دلیل اینکه گیاه اکسیژن بیشتری را از محلول نسبت به وقتی که در هوا باشد دریافت می‌کند، سرعت رشد بیشتری دارد.

«ان‌اف‌تی» برای سیستم‌های کشت هیدروپونیک باز خانگی به‌دلیل مصرف آب کمتربه‌کار برده می‌شود. 

علاوه براین کیت‌هایی که برای این روش به‌کار می‌روند مقرون‌به صرفه هستند و‌در تمام فصل‌های رشد قابل دسترس هستند.

در حقیقت سیستم فیلم تغذیه‌ای در میان مردم بیشتر شناخته شده‌است. معمولا از یک جریان ثابت محلول مواد غذایی در این روش بهره می‌گیرند و‌به پمپ‌های شناوراحتیاج نمی‌باشد.

مادۀ غذایی به بستر رشد پمپ می‌شود و در بخش ریشه جریان دارد و بعد ازاین مرحله به مخزن تخلیه می‌رود. به دلیل اینکه محیط رشد نیاز به جایگزینی ندارد، صرفه‌جویی قابل توجهی در هزینه‌ها می‌شود.

 سیستم ویکی یا فتیله‌ای

راحت‌ترین و کم‌هزینه‌ترین نوع هیدروپونیک همین سیستم است. 

ریشه‌های گیاهان در یک محیط رشد مثل پرلیت یا ورمی‌کولیت و یا کوکوپیت معلق می‌شوند. در سیستم‌ ویکی بخش متحرکی وجود ندارد و محلول غذایی داخل مخزن قرار دارد. همین‌طور در این بستر رشد ماده‌ای که جذب‌کنندۀ طبیعی باشد قرار می‌گیرد و یک طرف این فتیله یا مادۀ جاذب در محلول مغذی گذاشته‌می‌شود.

درحقیقت مادۀ غذایی آرام آرام به سمت محیط رشد و در پیرامون ریشه کشیده می‌شوند تا ریشه‌ها بتوانند به آنها دسترسی داشته‌باشند.

یک روش دیگر هیدروپونیک ویکی یا فتیله‌ای این است که از محلول غذایی را به‌طور مستقیم در اختیار ریشه‌ها قرار دهید و از مادۀ جاذب استفاده نکنید.

به‌هر طریق برای روش ویکی در آب‌کشت تجهیزات و‌ وسایل کمی نیاز داریم و سیستم آن بسیار ساده  و کم‌هزینه است.

مناسب‌ترین محیط‌های کشت برای سیستم فتیله‌ای ورمی‌کولیت، پرلیت، کوکوپیت و‌مخلوط‌های پروتئین هستند. 

نکته: از مهم‌ترین مزیت‌های این سیستم این است که با مقدار آبی که مواد غذایی در آن است، گیاهان به‌خوبی رشد می‌کنند و نیازهای غذایی‌شان تأمین می‌شوند.

سیستم‌ هیدرپونیک جریان و‌تخلیه (Ebb&flow)

این نوع سیستم در حقیقت یک روش هیدروپونیک فعال و‌قابل بازیابی است.

این روش به محلول مواد غذایی وابسته است و به‌صورت موقتی کار می‌کند و مجدد وارد مخزن می‌گردد و‌برای این چرخه پمپی که به زمان‌سنج متصل باشد نیاز داریم.

پمپی که در مخزن وجود دارد که محلول مواد مغذی را به سمت ریشه‌های گیاه می‌فرستد و‌مواد غذایی را در اختیار آنها قرار می‌دهد.

با روشن شدن تایمرپمپ محلول مواد غذایی به سینی‌های کشت پمپ می‌شوند و با خاموش شدن به مخزن برمی‌گردند. 

 تایمری وجود دارد که پس از ۲۰-۳۰ دقیقه پمپ را خاموش می‌کند. در طی روز چند بار و‌براساس نوع، اندازۀ گیاه و حرارت، نوع بستر و محیط  کشت و‌رطوبت تایمر یا زمان‌سنج تنظیم می‌شود.

بعد ازاین مرحله نیروی جاذبه موجب تخلیۀ مواد غذایی می‌شود و محلول مواد غذایی دوباره به داخل مخزن بازمی‌گردد. 

پمپ‌ها به‌وسیلۀ تایمر یا زمان‌سنج مقدار مواد غذایی را اندازه‌گیری می‌کنند و دوباره روشن شده و مواد غذایی را به ریشه‌ها می‌رسانند.

«جریان و‌تخلیه» با اکثر محیط‌های رشد هماهنگ است و‌می‌تواند استفاده شود و‌در حقیقت نوعی سیستم همه‌کاره است.

سینی‌های رشد را می‌توانیم به عنوان بستر می‌توانیم توسط ماسه، شن و غیره پرکنیم. خیلی از افراد ترجیح می‌دهند که گلدان‌های خود را از محیط کشت پرکنند ولی این کاررا به دلیل اینکه ممکن است گیاه یا محصول شما در داخل گلدان و‌در اطراف محیط کشت حرکت کند،به شما پیشنهاد نمی‌کنیم.

معایب روش جریان و تخلیه یا Ebb & flow

– فقط سازگار با برخی از محیط‌های کشت مانند پرلیت و‌گرانول هستند.

– در صورت قطع برق گیاهان آسیب می‌بینند. 

– در صورت آسیب پمپ یا تایمر امکان قطعی سیستم و آسیب گیاهان وجود دارد.

– با قطع شدن دور آبیاری ریشۀ گیاهان با سرعت خشک‌می‌گردد (البته این مشکل با استفاده از محیط‌های کشت مثل وذمی‌کولیت یا کوکوپیت یا پشم‌سنگ یا راک‌وول که خاصیت جذب و‌نگهداری آب بیشتری دارد، حل می‌شود).

روش قطره‌ای در کشت هیدروپونیک

در این روش قطره‌ها به‌صورت پیوسته و آرام آرام به اطراف ریشۀ گیاه اضافه می‌شوند.

رایج‌ترین نوع سیستم کشت هیدروپونیک همین روش قطره‌ای است و در جهان در سطح وسیعی استفاده می‌شود. 

  روش قطره‌ای تایمر و یک پمپ شناور وجود دارد. تایمر باعث روشن شدن پمپ می‌شود و محلول مغذی توسط یک قطره‌چکان روی ریشه و پایه‌های گیاه ریخته می‌شود. 

دراین سیستم نیز باقی‌ماندۀ مواد مغذی در محلول دوباره جمع شده و استفاده می‌شود. 

با دو نوع سیستم می‌توانید هیدروپونیک قطره‌ای را بچینید:

۱- سیستم بازیابی 

چنان‌چه سیستم خود را بر مبنای عدم بازیابی بچینید، محلول اضافه جمع‌آوری نمی‌شود. در این نوع سیستم‌ها به تایمر بسیار دقیق لازم‌داریم، زیرا باید سیکل‌های آبیاری را به تنظیم کنیم تا ازرسید مواد مغذی کافی به گیاه اطمینان حاصل کنیم. 

۲- سیستم عدم بازیابی 

در سیستم‌های قابل بازیابی باقی مانده و اضافی مواد غذایی جمع‌آوری شده و در اختیار گیاه قرار می‌گیرد. برای تهیۀ تایمردر سیستم قابل بازیابی، می‌توانید از انواع ارزان‌تر آن استفاده کنید، زیرا این سیستم نیاز به کنترل با دقت بالا برای آبیاری ندارد. بنابراین از جهت خرید تایمر مقداری صرفه‌جویی در هزینه‌ها را دارید.

پیشنهاد می‌کنیم در این روش از محیط کشت با زهکشی متوسط مثل پیت‌ماس و یا نارگیل استفاده کنید.

این روش به تجهیزات بیشتری نسبت به سایر روش‌ها نیاز دارد زیرا هر گیاه (یا مجموعه‌های از ۲-۵ گیاه) به یک لولۀ قطره‌ای مخصوص خود نیاز دارند.

همچنین جمع شدن مواد مغذی در لوله‌ها ممکن است موجب مسدودشدن آنها شود.

یک مزیت مهم سیستم قطره‌ای هیدروپونیک یا آب‌کشت قابل تنظیم بودن مقدار قطره‌ها برای هرگیاه است که این موضوع به تنظیم سرعت رشد کمک می‌کند.

سیستم هیدروپونیک چرخشی

یک نوع دیگر از سیستم هیدروپونیک نوع چرخشی است که گیاهان در یک سیستم چرخنده وجود دارند که به‌طور دائم در همۀ مراحل رشد گیاه در حال گردش است.

خصوصیات این سیستم‌های هیدروپونیک دوار باهم‌متفاوت هستند ولی به‌طورمعمول این سیستم یک مرتبه در طول شبانه‌روز می‌چرخد و در هرمرتبه ازاین گردش هرگیاه ۲۴ دور کامل در سیستم دایره‌ای می‌گردد.

در بخش مرکزی هر سیستم کشت هیدروپونیک گردنده یک نور مصنوعی با شدت و‌طیف‌های تابش که‌با نور خورشید شبیه‌سازی شده‌اند وجود دارد و در اینروش یک زمان‌سنج یا تایمرهموشمند نیز برای کنترل زمان چرخش به‌کار گرفته می‌شود.

در هرروز وقتی گیاه می‌چرخد، توسط محلول مغذی آبیاری می‌شود و به‌این صورت تمام مواد غذایی لازم برای رشد به ریشۀ گیاه می‌رسد. به‌علت اینکه در این روش «نیروی جاذبه» وجود ندارد و گیاه مجبور نیست با جاذبه مقابله کند، رشد گیاهان بسیار سریع‌تر از بقیۀ روش‌های هیدروپونیک و کشت گیاه به روش سنتی است‌.

به علت اندازۀ کوچک این سیستم‌های چرخندۀ هیدروپونیک، اجازۀ رشد و رسیدن مواد مغذی بیشتر به هر بخش از بستر رشد را نسبت به سایرروش‌های کشت هیدروپونیک به گیاهان می‌دهند. 

معمولا به‌علت هزینه‌های بالا ی نصب و نگهداری این سیستم کشت هیدروپونیک چرخنده، این روش بیشتر جنبۀ آزمایشی دارد و کاربرد زیادی در تولیدمحصول به روش کلان ندارد.

بستر کشت چیست؟

به‌طور معمول موادی که کدر باشند مثل لوله های پلیکا وکیسه‌های نایلونی با رنگ سیاه و‌تیره برای اینکه مانع ورود نور خورشید به داخل محیط کشت و رشد خزه‌ها در محیط ریشه بشوند، مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در سیستم هیدروپونیک یا آب‌کشت گیاهان را با تکنیک‌های ساده که براساس آب است، در بسترهایی از جنس گلوله‌های رس، پشم سنگ (Rock wool)، فوم‌های بازیافتی، خاک اره شن یا فیبر قرا می‌دهند و در مرحلۀ بعدی مواد مغذی برای رشد در اختیار آنها قرار داده می‌شود و می‌تواند محصولاتی با کیفیت بالاتر ایجاد کند.

بسترهای کشت در هیدروپونیک خود سه بخش هستند:

۱- بسترهای معدنی: این نوع بستر شامل ورمی‌کولیت، ماسه، سنگ‌ریزه، پرلیت، زئولیت‌ها، پوکه‌های معدنی، رس و… هستند.

۲- بسترهای مصنوعی: انواع این بستر کشت مانند پلاستیک‌های منبسط، فاو‌آلدئیدها، اوره، پلی‌اورتان هستند.

۳-بسترآلی: که از مواد آلی تشکیل شده‌اند مثل پیت‌ماس، پیت هوموس، پیت  علف‌های گرامینه، کوکوپیت ، پوست‌درخت‌ها، سبوس برنج و … هستند.

در زیر برخی ازین‌بسترها را توضیح می‌دهیم.

بستر پشم سنگ کشت هیدروپونیک

برای جوانه‌زنی گیاهان یا برای بسترهای کشت مدت‌های طولانی است که پشم سنگ یا Rockwool کاربرد زیادی دارد. قبل از اینکه از پشم‌سنگ‌ها استفاده کنید باید مکعب‌ها را در آب بگذارید تا خیس شوند و اسیدیته یا PH آنها را بررسی کنید. پشم‌سنگ‌ها در حقیقت موجب می‌شوند که جریان هوای مناسب به ریشه‌های گیاه برسد و این نکتۀ مهم و‌قابل توجه که پشم سنگ‌ها فشرده نشوند را، مد نظر قرار دهید.

بیایید باهم بررسی کنیم پشم سنگ چیست؟

پشم‌سنگ محیطی سنگی و‌دارای تخلخل است که این محیط توسط حرارت ذوب شده و به رشته‌های ازهم‌گسیخته‌ای تبدیل شده‌است که این رشته‌هارا درمرحلۀ بعدی به شکل بلوک‌ها یا مکعب‌هایی در آورده‌اند.

برای تهیۀ پشم‌ سنگ یا راک‌وول Rockwoolمی‌توانید با ما تماس بگیرید.

نکته: مکعب‌هایی وجود دارند به‌نام مکعب واحه که بسیار به پشم‌سنگ‌ها شباهت دارند و به‌منظور قلمه و‌ بذور استفاده می‌شوند. 

تفاوت مکعب‌های واحه و پشم‌سنگ

• نیازی به خیس کردن آنها نداریم.
• اسیدیته یا PH آنها خنثی است.
• می‌توانند مقدار زیادی آب را درون خود نگه‌دارند.
• قابلیت تطبیق بالایی دارد.
• در بسیاری از سیستم‌های کشت هیدروپونیک می‌توانیم آنها را به‌کار ببریم.

لیکا یا گلوله‌های رس باز شده

برای تهیۀ «لیکا» گلوله‌های رسی گرم شده و گسترده می‌شوند و‌نزدیک به هزارها توپ  حبابی شکل در اندازه‌های کوچک‌تر به‌وجود می‌آیند و بستری بسیار مؤثر و بزرگ را برای کشت هیدروپونیک یا آب‌کشت ایجاد می‌کنند.

گلوله‌های خاک رس یا لیکاها هر چند سنگ هستند، ولی چون خاصیت تخلخل بالایی دارند، وزنشان بسیار سبک است. با وجود سبک بودن وزن گلوله‌های رس قابلیت حفاظت از گیاه را دارند و به عنوان بستر کشت هیدروپونیک یا آب‌کشت مواد مغذی را به‌طور بسیار مناسبی به ریشۀ گیاه می‌رسانند.

کوکوپیت‌ها

همان‌طور که در مقالۀ داخل سایت به‌طور کامل توضیح‌دادیم، کوکوپیت‌ها به‌عنوان محصولات جانبی نارگیل در هند و‌سریلانکا تولید می‌شوند.

کوکوپیت چیست؟ همه چیز درباره کوکوپیت + فیلم آموزش استفادهو پیشنهاد می‌کنیم حتما مقاله را بخوانید و‌برای تهیۀ کوکوپیپ باما تماس بگیرید.

کوکوپیت چیست؟ همه چیز درباره کوکوپیت + فیلم آموزش استفاده

آیا می‌دانید که کوکوپیت یکی از محبوب‌ترین بسترهای کشت هیدروپونیک است؟

از مزیت‌ها و ویژگی‌های این بستر رشد این است که:

خنثی است 

به‌طور کامل از مواد آلی تشکیل شده 

به خوبی آب و‌هوا را در خود نگه‌می‌دارد.

و نسبت تخلخل‌پذیری خوبی دارد.

کوکوپیت‌ها جزء مواد تجدیدشدنی هستند و قابلیت تبدیل به کمپوست را دارند.

این‌مواد با محیط زیست سازگار هستند.

کوکوپیت‌ها معایبی نیز دارند که شامل موارد زیر است:

پس از اینکه چند بار استفاده شدند به شکل فشرده درمی‌آیند و‌عملا غیرقابل استفاده می‌شوند.

زه‌کشی آنها به‌خوبی انجام نمی‌شود.

معمولا قابلیت ترکیب با مواد دیگر را دارند.

کوکوپیت‌ را به دوصورت به عنوان بستر کشت هیدروپونیک  یا به تنهایی یا به‌طور مخلوط با بسترهایی مثل پرلیت، لیکاها استفاده می‌کنند.

فرمولی که به‌طور معمول گلخانه‌داران استفاده می‌کنند، شامل نیمی لیکا + نیمی کوکوپیت است.

توصیه می‌کنیم که کوکوپیت‌ها را در سیستم‌های آکوآپونیک، قطره‌ای وجزرو مد استفاده کنید.

پیت‌ماس‌ها

این مواد پایداری بالایی دارند و موجب نرم‌شدن بافت خاک‌ها می‌شوند و رطوبت را بسیار خوب در خود نگه می‌دارند.

پیت‌ماس یک بستر کشت خوب برای کشت هیدروپونیک یا آب‌کشت است که به تنهایی یا همراه با مواد دیگر استفاده می‌شود.

این بسترکشت یک مادۀ فیبری است که در محیطی باتلاقی که سرد و‌اسیدی و‌بدون هوا است تشکیل می‌شود. بافت فشردۀ قهوه‌ای تیره که از تجزیۀ اسفاگنوم و موجودات زندۀ دیگر در طی چندین هزار سال به‌وجود می‌آید همان پیت‌ماس‌ها هستند. 

توجه کنید که پیت‌ماس‌ها غیرقابل تجدید هستند و جزء مواد سازگار با محیط زیست نمی‌باشند.

به دلیل اینکه پیت‌ماس‌ها می‌توانند آب و‌مواد مغذی زا به‌خوبی در خود نگه‌دارند، بستر خوبی برای کشت هیدروپونیک یا آب‌کشت هستند.

وقتی پیت‌ماس‌ها را مرطوب می‌کنیم به سرعت عمل آب‌رسانی را انجام می‌دهند و به راحتی تجزیه نمی‌شوند و همین سیکل را چند سال می‌توان تکرار کرد و درون آنها علف‌های هرز و‌سایر میکروارگانیسم‌ها وجود ندارند.

برای اصلاح پیت‌ماس‌ها و‌هوادهی به انها و‌تنظیم اسیدیته یا PH این بسترهای رشد، آنها را باپرلیت، ورمی‌کولیت یا فوم پلی‌استایرن ترکیب می‌کنند.

مزیت‌های پیت‌ماس:

مواد غذایی و آب را خوب نگه‌داری می‌کند.

فشرده نمی‌شود.

میکروارگانیسم یا باکتری یا علف هرز داخل آن‌وجود ندارد.

عیب‌های پیت‌ماس:

تجدیدپذیر نیست.

اسیدیته یا PH آن پائین است و اسیدی است.

هزینۀ آن زیاد است.

سیستم‌های هیدروپونیک رایج در ایران

در کشورمان رایج‌ترین روش‌هایی که برای کشت هیدروپونیک استفاده می‌شود نوارد زیر هستند:

۱-کیسۀ رشد

۲-گلدانی

۳-پشم‌سنگ

۴-گاتر

۵-ان‌اف‌تی

البته کشت «ان‌اف‌تی» به دلیل مزیت‌های زیادی که دارد، در سال‌های آینده در ایران به‌طور گسترده‌ای رو به پیشرفت است.

روش گاتر در کشت هیدروپونیک

گاتر انواع کانال‌هایی هستند که به‌طور دستی ساخته می‌شوند و گیاهان درون این کانال‌ها کشت می‌شوند.

گاتر از مواد متفاوتی ساخته می‌شود و بسته به انتخاب شما و نوع کشت با مواد بستر پرمی‌شود. 

گاترها در ارتفاع‌های مشخصی باتوجه به اینکه چه نوع  استفاده می‌شود، نصب می‌گردند و محلول مواد غذایی و کودها در گاتر به‌سیلۀ لوله‌هایی توزیع می‌شود. 

از معایب این روش این‌ است که به‌علت اینکه بستر کشت یکپارچه است بیماری زیاد منتقل می‌شود و از طرفی نیز مدیریت پیشگیری از بیماری‌ها و آفات آسان است.

مزیت‌های گاتر

راحت‌تر بودن مدیریت کشت، هزینه‌های کمتر اجرا و آبیاری به‌سادگی انجام می‌شود و مدیریت آبیاری نیز کار راحتی است.

 

یک راهنما برای اینکه از ابتدا سیستم کشت هیدروپونیک گلخانۀ خودرا بسازید.

آیا برای ساخت یک گلخانه که محصولی سالم و با رشد سریع و مناسب به شما می‌دهد آماده‌اید؟

می‌توانید خودتان یک سیستم هیدروپونیک بسازید و از مزیت‌های عالی آن بهره‌مند شوید.

آیا شما باید خودتان سیستم هیدروپونیک را نصب کنید؟

شاید برای گلخانه‌داران یا افرادی که تازه وارد عرصۀ هیدروپونیک شده‌اند، این کار کمی سخت به‌نظر برسد.

پیشنهاد می‌کنیم گلخانه‌داران یا فرادی که تازه وارد کار هیدروپونیک شده‌اند، برای شروع از کیت‌های گلخانۀ هیدروپونیک استفاده کنند.

وقتی کاملا با تنظیمات و فرآیندها آشنایی لازم را بدست آوردید، می‌توانید سیستم خود را راه‌اندازی (DIY) کنید.

مطمئن باشید نتایج گلخانۀ هیدروپونیک شمارا شگفت‌زده خواهد کرد.

 

کیت‌های گلخانۀ هیدروپونیک

برای گلخانه‌دارن مبتدی و حرفه‌ای در بازار کیت‌های فراوانی وجود دارد که این کیت‌ها آغاز کشت را برای شما آسان می‌کند.

اگر به دنبال نوعی مناسب از میت هیدروپونیک‌ هستید باید دقت کنید که همۀ وسایل و‌تجهیزاتی رت که برای رشد لازم است داشته‌باشد.

برای تهیۀ کیت‌های مناسب با ما تماس بگیرید.

کیت گلخانۀ هیدروپونیک یا آب‌کشت شامل چه تجهیزاتی است؟

بیشتر کیت‌ها یک مخزن اولیه دارند که مواد غذایی در آن قرار می‌گیرند.

یک‌ پمپ هوا برای تأمین اکسیژن لازم برای گیاهان در کیت‌ها قرار دارند.

پمپ‌های حباب‌دارنیز می‌توانند به محلول اکسیژن لازم را برسانند

ظرف‌هایی که در مخزن پایه قرار دارند، برای گیاهان و سبزیجات نیز جزء اجزای کیت‌ها هستند.

در کیت‌ها محیط‌های رشد مانند پشم‌سنگ (Rockwool) نیز وجود دارند.

مواد غذایی و‌مواد معدنی برای تغذیۀ گیاه را معمولا جداگانه خریداری می‌کنند.

در داخل این کیت‌ها دستورالعمل‌ها و نکته‌هایی در مورد رشد نیز وجود دارد.

چنانچه بیشتر از یک کیت را خریداری می‌کنید، بهتر است اجزای آنها را در ترکیب باهم بکار ببرید، تا ازمزایای همۀ کیت‌ها به‌طور همزمان استفاده کنید.

به‌منظور این‌کار کیت‌هایی که باهم سازگاری دارند را بخرید. کیت‌های کشت هیدروپونیک را در خانه و فضاهای باز هم می‌توان استفاده کرد.

درصورتی‌که از مصالح و تجهیزات مقرون‌به‌صرفه یا حتی کارکرده استفاده کنید، تأسیس و راه‌اندازی یک گلخانۀ هیدروپونیک می‌تواند مقرون به صرفه باشد و هزینۀ زیادی ندارد.

به‌هرترتیب خرید کیت‌های گلخانه‌ای یک گزینۀ بسیارمناسب است، به‌ویژه اگرنمی‌خواهید برای آغاز کارتان به مشکلاتی برخورد کنید.

کیت‌های گلخانه تنوع زیادی در بازار دارند و با انواع آنها مواجه خواهید شد. ولی دقت کنید که مخزن آب و پمپ و نگهدارنده‌های گیاه ازاجزای اصلی و ضروری آنها هستند و‌باید در کیت‌ها موجود باشند.

برای خریداری کیت‌های هیدروپونیک و راهنمایی نصب آنها با ما تماس بگیرید.

صرفه‌جویی در آب در سیستم هیدروپونیک نسبت به کشت در خاک وجود دارد زیرا تقریبا هیچ آبی هدر نمی‌رود و همۀ آب در داخل سیستم هیدروپونیک بازیافت می‌شود.

می‌توانیم این سیستم‌ها را اتوماتیک و خودکار کنیم. سنسورهای خودکار مانند تایمر نوری، سنسور مواد مغذی، سنسور و‌حسگر اسیدیته یا PH قابل اضافه شدن به سیستم هستند.

هر اندازه سیستم کشت هیدروپونیک یا آب‌کشت شما آپشن‌های اتوماتیک را بیشتر داشته‌باشند، فضای بیشتری را اشغال خواهند کرد.

چرا بهتراست سیستم کشت هیدروپونیک یا کیت‌های هیدروپونیک را انتخاب کنیم؟

قرن‌هاست که گلخانه‌های هیدروپونیک وجودداشته‌اند ولی امروزه ترجیح گلخانه‌دارها برای استفاده ازاین سیستم افزایش یافته‌است. 

در این سیستم به دلیل عدم وجود خاک، بیماری‌ها وآفت‌های خاکزی به صفر می‌رسد.

محلولی که از موادغذایی و‌معدنی غنی شده‌است، کیفیت و‌کمیت محصول را افزایش می‌دهد.

همان‌گونه که اشاره کردیم نام دیگر هیدروپونیک «روش آبیاری فرعی» است.

در کشورهای پیشرفته اکثر سبزیجات از روش هیدروپونیک تولید می‌شوند. 

برای یک سیستم هیدروپونیک اصولی به گیاه مناسب، محلول مواد مغذی، محیط رشد، کانال‌ها و پمپ‌ها احتیاج است.

همۀ این‌موارد در کیت‌های گلخانه موجود است، برای تهیۀ این کیت‌ها با ما تماس بگیرید.

در واقع آیندۀ کشاورزی برهیدروپونیک مبتنی است، زیرا بر بازیافت آب، زیادشدن عملکرد با روش‌های سالم و دوست‌دارمحیط استوار است.

محلول‌های مغذی در کشت هیدروپونیک

برای خاک‌های با کمبود و فقر موادغذایی بهترین روش تأمین موحلول کامل از مواد غذایی در سیستم‌هیدروپونیک است.

کودهایی که در خاک استفاده می‌شوند به‌طور معمول درآب‌کشت کافی نیستند و درخاک مواد غذایی کم‌مصرف کمتر جذب گیاهان می‌شوند و کودهایی ک به روش سنتی به خاک افزوده می‌شوند فاقد این عناصر هستند.

نکته: توصیه می‌کنیم صفر تا صد محلول‌های غذایی هیدروپونیک را تأمین کنید تا رشد آنها کامل و باکیفیت بالا باشد و دچارکمبود یا بیماری نشوند.

برای تهیۀ محلول مغذی با کارشناسان ما تماس بگیرید.

عناصری که برای هیدروپونیک و رشد گیاه لازم است نیتروژن، فسفر و پتاسیم است و نوع گیاهان ، مقدار آنها را برای رشد محصول مشخص می‌کند. 

نسبت‌های نیتروژن، فسفرو پتاسیم را روی بسته‌های آنها نوشته‌اند. برای آشنایی بهتر عناصر غذایی را به گرو‌ه‌های ریزمغذی و‌درشت مغذی تقسیم می‌کنند.

مثلا اگر روی بستۀ کود نسبت NPK را ۵ : ۴: ۵ نوشته باشد یعنی ۵ درصد نیتروژن، ۴ درصد فسفر و ۵ درصد فسفر در محلول است و بقیۀ مواد مغذی شامل ریزمغذی‌ها، آب وغیره هستند. 

چگونه محلول مغذی را آماده و‌انتخاب کنیم؟

محلول‌های مغذی به سه شکل هستند:

• محلول ترکیبی آماده
•  دویاسه قسمتی
• خودتان محلول مغذی را آماده کنید

نکته: اگر درتجربه‌ای در زمینۀ هیدروپونیک ندارید و‌در ابتدای کار هستید، آماده‌سازی محلول توسط خودتان را پیشنهاد نمی‌کنیم.

بهتر است برای کشت هیدروپونیک خانگی محلول دو یا سه قسمتی را انتخاب کنید تا بتوانید محیط کشت را متعادل نگه‌دارید.

به‌هرصورت میزان مواد مغذی در محلول‌ها به عواملی مانند نوع گیاه، مرحلۀ رشد گیاه، قسمت‌هایی از گیاه که توقع دارید رشد بیشتری داشته‌باشند مثلا برگ، ریشه یا میوه، میزان شدت نور، اقلیم، فصل و‌دما  بستگی دارد.

• چنانچه تصمیم به تهیۀ محلو‌ل مغذی به‌طور آماده دارید، بهتر است محلول مخصوص هیدروپونیک را به علت وجود ریزمغذی‌های لازم انتخاب کنید زیرا در صورت عدم انتخاب محلول مخصوص ممکن است علائم‌کمبود مواد غذایی و ریزمغذی‌ها و‌کاهش کیفیت محصول به‌وجود بیاید.
• بهتر است کودهای انتخابی شما مایع باشد، زیرا راحت‌تر با آب مخلوط شده و‌ مشکلات آنها از کود جامد کمتر است.
• توصیۀ دیگر ما به شما این است که کودهای دویا سه قسمتی را تهیه کنید تا امکان تنظیم محلول با توجه به مرحلۀ رشد گیاه وجود داشته‌باشد.
•  

مواد غذایی برای سیستم‌کشت هیدروپونیک ازکجا به‌دست می‌آید؟

این مواد مغذی می‌توانند از منبع‌های مختلفی مانند فضولات ماهی و اردک‌ها، کودهای شیمیایی و یا محلول‌های مواد مغذی ساخته‌شده باشند.

گیاهانی مانند گوجه‌فرنگی، فلفل، توت‌فرنگی، خیار، کاهو و شاهدانه به‌طور معمول در سیستم‌کشت هیدروپونیک روی محیط کشت خنثی رشد می‌کنند.

مواد غذایی که برای محلول هیدروپونیک نیاز داریم دو‌نوع هستند:

۱- معدنی 

۲- آلی محلول‌های معدنی

محلول مغذی معدنی هیدروپونیک

فرمول‌بندی محلول‌ها براساس نوع تغذیۀ گیاه و براساس مواد غذایی که در کشت سنتی در خاک وجود دارد، انجام می‌شود. به‌هر صورت شیمی محلول‌های غذایی هیدروپونیک تفاوت‌هایی با شیمی مواد غذایی خاک دارد.

برخی از این تفاوت‌ها را در زیر توضیح می‌دهیم:

-محلول‌های غذایی هیدروپونیک برعکس مواد غذایی موجود در خاک، تبادل کاتیونی (CEC) ندارند و به‌علت همین خاصیت عدم تبادل کاتیونی اسیدیته یا PH، غلظت مواد غذایی و‌اکسیژن سرعت تغییراتشان نسبت به خاک بیشتر است.

-ویژگی جذب غیرانتخابی مواد غذایی به‌وسیلۀ گیاهان اکثرا باعث بهم خوردن تعادل کاتیونی محلول می‌شود و همین موضوع روی جذب مواد غذایی با بارهای یونی شبیه‌هم تأثیر می‌گذارد.

برای مثال، اکثرا آنیون‌های نیترات با سرعت بالایی برای ایجاد پروتئین مصرف شده و به‌همین دلیل کاتیون‌های زیادی داخل محلول می‌مانند و همین به‌هم خوردن تعادل کاتیون‌ها باعث به‌وجود آمدن کمبود برخی مواد غذایی که مبتنی بر کاتیون هستند (حتی درصورت وجود مقدار مناسب ازمواد غذایی مبتی بر کاتیون در محلول) مانند منیزیم می‌شود.

اندازه‌گیری توسط EC متر چه مشکلاتی دارد؟

با استفاده از EC متر می‌توانیم هدایت الکتریکی و بعد از آن «پی‌پی‌ام» محلول را تعیین کنیم ولی مواد مغذی محلول را نمی‌توانیم مشخص کنیم وحتی درصورت نشان دادن غلظت مناسب توسط دستگاه نمی‌توانیم نوع و مفید و مضر بودن مواد را برای گیاه معین کنیم‌.

به‌ویژه این مسئله مخصوص منطقه‌های دارای آب سخت است. در این مناطق اکثرppm مربوط به مواد جامد نامشخص در محلول است.

مشکلی که در منطقه‌های با آب سخت که غلظت بالایی از مواد جامد محلول نامشخصی دارند این است که هرچند کاردستگاه EC متر اندازه‌گیری هدایت الکتریکی محلول است، ولی قادر به اندازه‌گیری مواد مغذی مفید حل شده در محلول نیست و حتی درصورتی‌که غلظت ایده‌آل محلول مغذی را داشته‌باشیم، امکان دارد اطلاعات مناسبی دربارۀ فایده‌ها و ضررهای این مواد غذایی درگیاه نداشته‌باشیم.

بنابراین توصیه می‌کنیم که آبی را برای محلول مغذی در نظر بگیرید که میزان غلظت موادجامد نامشخص آن صفر پی‌پی‌ام (ppm0) باشد تاضرری برای گیاه نداشته باشد.

مشکل دیگر مربوط به وجود بسیاری از مواد غذایی در محلول مغذی هیدروپونیک است که گیاهان مقدار کمی از آنها را جذب می‌کنند و مابقی این مواد کم‌کم در محلول انباشته می‌شوند. در نتیجه، هرچه از زمان ساخت محلول مغذی‌ای که ازآغاز تهیه شد بیشتر می‌گذرد، نسبت مواد مغذی هم از سطح مدنظرما دورتراست.

میزان هدایت الکتریکی و ارتباط آن با محلول مغذی

با اندازه‌ گرفتن هدایت الکتریکی به‌صورت غیر مستقیم می‌توانیم میزان مواد غذایی را محاسبه کنیم.

به‌وسیلۀ EC متر هدایت الکتریکی محلول را اندازه می‌گیریم و سپس داده‌های بدست آمده به ppm مواد مغذی محلول تبدیل می‌گردد.

برای اطمینان حاصل کردن از غلظت‌های بهینۀ محلو‌های مغذی در کشت هیدروپونیک و تعادل غلظت آن در طی زمان EC مترها مفیدهستند. درحقیقت این دستگاه مانع ازافزایش غلظت مواد مغذی در محلول می‌شود.

به‌دلیل وجود خاصیت اسمزی جذب در گیاهان (جذب از محیط غلیظ تربه محیط رقیق‌تر) اگر غلظت محلول مواد مغذی به‌اندازۀ مناسب نباشد گیاه با مشکل مواجه می‌شود و امکان خشک شدنش وجود دارد.

دقت کنید که دستگاه EC متر یک وسیلۀ لازم و ضروری برای گلخانه‌های کشت هیدروپونیک است زیرا قادرهستیم تعادل محلول را با این دستگاه درحد مطلوب نگه‌داریم و در مواقع ضروری غلظت موادغذایی محلول را به‌میزان مناسب خودبرسانیم.

اسیدیتۀ محلول مغذی چقدر باید باشد؟

افزایش یا کاهش میزان جذب مواد غذایی با اسیدیتۀ محلول‌های مغذی نسبت مستقیم دارد. مناسب‌ترین میزان اسیدیته به نوع گیاه بستکی دارد ولی بهینۀ آن بین ۵.۵ تا ۶.۳ است.

هرقدر میزان اسیدیته از ۵.۵ کمتر شود، با کمبود مواد مغذی و مسموم شدن با بقیۀ مواد غذایی به‌علت تغییر در سرعت جذب توسط گیاه، مواجه می‌شویم.

وقتی مقدار اسیدیته ۵ باشد جذب مس و آهن با سرعت زیاد انجام می‌شود و از طرف دیگرجذب منیزم و کلسیم بسیار کم می‌شود. نتیجۀ این امر این است که کمبود منیزیم و‌کلسیم در گیاه دیده می‌شود و همین‌طورافزایش آهن و‌مس نیز موجب مسمومیت آن می‌گردد.

اگر اسیدیته یا PH زیاد شود ریز مغذی‌ها افزایش یافته و‌رسوب می‌کنند و همین امر باعث فقر برای مواد مغذی می‌گردد که آهن نمونه‌ای از آنهاست.

در طول زمان رشد حتما باید میزان اسیدیته یا PH را کنترل کنیم، زیرا وقتی گیاه مواد غذایی را جذب می‌کند به مرور اسیدیته کم می‌شود و‌برای حفظ تعادل محلول باید مواد غذایی لازم را اضافه کنیم و اسیدیته را تنظیم کنیم.

آب در سیستم هیدروپونیک باید چه کیفیتی داشته باشد؟

اینکه کیفیت آب در سیستم شما چگونه باشد یک مسئلۀ بسیار مهم است. همان‌طور که در بحث هدایت الکتریکی اشاره کردیم، اگرمواد جامد در آب مصرفی بالا ویا سختی آب زیاد باشد، نمی‌توانیم به‌علت خاصیت اسمزی جذب گیاه و‌تغییر EC به میزان دلخواه مواد غذایی را اضافه کنیم و در نتیجه با مشکلاتی روبرو می‌شویم.

چگونه خودمان محلول‌های مغذی رابسازیم؟

لوازم مورد نیازرا در زیر ذکر می‌کنیم:

یک سطل با اندازۀ مناسب و تقریبا بزرگ‌ که تمیز باشد.

سرنگی که بتوانید توسط آن حجم پائین را اندازه بگیرید.

هم‌زن چوبی

پیمانه‌ای که بتوان حجم‌های بالاتر را توسط آن اندازه گرفت.

محلول‌های مواد غذایی که مورد نیاز است.

ابزار EC متر

وسیلۀ PH متر

محلول هایی که برای تنظیم اسیدیته مناسب هستند.

چگونه آب را برای کشت هیدروپونیک تنظیم کنیم؟

کلر آب باید حتما از آن خارج شود، برای این کار به مدت ۲۴ ساعت آب را در معرض نور آفتاب قرار دهیدتا به دمای ایده‌آل محلول‌های هیدروپونیک‌ یعنی ۱۷-۲۲ درجۀ سانتی‌گراد برسد. این عمل باعث می‌شود حرارت آب تا حد دمای اتاق افزایش یابد.

مقدارهای اولیه را دقیق بررسی کنید.

«پی‌پی‌ام» و اسیدیته یا PH را چک کنید و‌اگر مقدار PPM از ۱۲۰ بالاتر رفتبه آم مقداری آب مقطر اضافه کنید و آب را از فیلترهای کربن یا اسمزی معکوس عبور دهید و به این وسیله مقدار ppm را کم کنید.

کاتالوگ و دستورالعمل‌ها را مبنای کار خود قرار دهید.

ابتدا نوع گیاه و محصول خودراانتخاب کنید و مراحل رشد گیاه را در نظر بگیرید سپس مواد غذایی را به محلول اضافه کنید و حتما بهترین و مناسب‌ترین غلظت و ترکیبات را برای گیاه و محلول خود در نظر بگیرید.

میتوانید برای راهنمایی‌های دقیق به کارشناسان ما اعتماد کنید و با ما تماس بگیرید.

 نسبت‌ مواد غذایی را مشخص کنید و‌سپس با همان نسبت‌ها مواد را اضافه کنید و ترجیحا ابتدا ریزمغذی‌ها و‌سپس دذشت مغذی‌ها را اضافه کنید.

اگر در آغاز کار هستید و هنوز تجربۀ کافی را ندارید حتما از دستورالعمل‌های تولیدکننده کمک بگیرید.

پایش غلظت مواد مغذی کشت هیدروپونیک

هنگام ساخت محلول، با استفاده از دستگاه EC متر چندین بار غلظت را بررسی نمایید تا با مقدار زیاد مواد مغذی، محلول بیش از اندازه قوی نشود.

چگونه اسیدیته یا PH را در سیستم آب‌کشت تنظیم کنیم؟

بعد از مرحلۀ افزودن مواد مغذی اینک باید اسیدیته و یا ph محلول مغذی را تنظیم کنید. توسط ph متر یا روش‌های استاندارد دیگر می‌توانیداین کار را انجام دهید.

اگر احتمالا ph شما بالاتر از حد مورد نظر شد، می‌توانید محلول با اسیدیتۀ پایین یا اسیدفسفریک را به محلول اضافه کنید، بهتر است مقدار خیلی کمی را در یک لیتر آب رقیق نمایید.

با مقدار کمی از «محلول‌های تنظیم کنندۀ ph» به‌سادگی مقدار اسیدیته را کم می‌کنید زیرا این محلول‌ها اثر بسیار قوی دارند و تعادل محلول مغذی را با سرعت برقرار می‌کنند.

در مرحلۀ نهایی که همان تنظیم ph محلول است آن را به محیط کشت هیدروپونیک خود اضافه کنید.

جدول زیر دسترسی به عناصر غذایی را براساس ph بررسی کردیم.

دسترسی به مواد غذایی براساس میزان اسیدیته یا PH
میزان اسیدیته	۵-۶٫۵	۶-۸	۷-۸٫۵
نام عناصری که در این ph جذب می‌شوند	آهن	نیتروژن	پتاسیم
	منگنز	فسفر	گوگرد یا سولفور
	زینک و مس		کلسیم
	بر		منیزیم

 

مواد مغذی مثل آهن براساس اسیدیته یا آلودگی‌هایی که در آب وجود دارد، در محلول رسوب می‌کنند و در اختیار گیاه قرار نمی‌گیرند.

محلول‌های هیدروپونیک برعکس خاک که دارای انواع مختلف و بافت‌های متفاوتند، به‌صورت استاندارد شده و یکنواخت هستند.

معمولا محلول‌ها با PH خنثی تنظیم می‌شوند و هوادهی آنها توسط اکسیژن انجام می‌شود و این محلول‌ها به شارژ مجدد نیاز دارند که مواد غذایی که توسط گیاه جذب شده دوباره به محلول برگردد و تعادل مواد مغذی که برای رشد گیاه بسیار مهم است، مجدد برقرارشود. 

در برخی موارد از یون‌های نیترات را به عنوان یک پارامتر برای تعیین مقدار باقی‌ماندۀ بقیۀ یون‌های موجود در محلول استفاده می‌کنند.

مانند کشاورزی رایج در کشت هیدروپونیک هم باید در بستر کشت حداقل‌های مواد غذایی برای گیاه وجود داشته باشند. هرچند برخی غلظت‌های مشخص حداقل و‌حداکثر برای گیاهان وجود دارند که معمولا برای گیاهان یکی هستند. غلظت اکثر محلول‌های غذایی بین ۱۰۰۰ تا۲۵۰۰ ppm است. 

در جدول زیر برخی ازاین غلظت‌ها گفته‌شده که غلظت کمتر از این محدوده باعث کمبود و بیشتر از حد موجب سمیت محلول می‌شود. 

 

عناصر درشت‌مغذی و ریز مغذی لازم برای رشد گیاه در هیدروپونیک
عنصر	نقش در محلول مغذی	حداقل مقدار لازم در محلول(ppm)	حداکثر مقدار در محلول(ppm)
نیتروژن	ماکرو	۱۰۰	۱۰۰۰
پتاسیم	ماکرو	۱۰۰	۴۰۰
فسفر	ماکرو	۳۰	۱۰۰
کلسیم	ماکرو	۲۰۰	۵۰۰
منیزیم	ماکرو	۵۰	۱۰۰
سولفور	ماکرو	۵۰	۱۰۰۰
آهن	میکرو	۲	۵
زینک	میکرو	۰٫۰۵	۱
مس	میکرو	۰٫۰۱	۱
منگنز	میکرو	۰٫۵	۱
بر	میکرو	۰٫۳	۱۰
مولیبدن	میکرو	۰٫۰۰۱	۰٫۰۵
نیکل	میکرو	۰٫۰۵۷	۱٫۵
آلومینیوم	میکرو	۰	۱۰

 

علائم «بور» در کشت هیدروپونیک

از فاکتورهای مهمی که در کیفیت آب آبیاری در کشت هیدروپونیک اهمیت دارد، مقدار عنصر بور در آب است.

دقت کنید که میزان استاندارد بور که یک‌مادۀ ضروری برای گیاهان است و‌مقدار سمیت آن بسیار به هم نزدیک هستند و در مصرف آن باید دقت لازم را داشته‌باشیم. 

از نشانه‌های سمیت بور موارد زیر هستند:

۱- تیره‌شدن ریشه و کم شدن رشد در ریشه‌های افشان و سوختگی در حاشیه‌ها می‌شود. 

۲- افزایش زردشدن حاشیۀ برگ‌های مسن و کج شدگی و خال‌دارشدن در برگ‌های جوان‌تر از علائم دیگر سمیت بور است‌.

۳- موجب میوه‌های نارسیده، خراش‌خوردن و پیچیدگی میوه‌ها می‌شود.

۴- نسبت گوشت میوه به دانۀ آن زیادتر از حد استاندارد است.

۵- پوست میوه حالت چوب‌پنبه‌ای پیدا می‌کند.

۶- ظهور رگه‌های زرد و افزایش بافت چوب‌پنبه‌ای در سطح میوه‌ها گیاه از دیگر علائم است.

این عنصر توانایی حرکت از سمت برگ‌های مسن‌تر به بخش‌های جوان‌تر را ندارد و به‌همین دلیل برای رشد سریع‌تر گیاه، جذب مواد غذایی از طریق ریشه‌ها اتفاق می‌افتد و به همین دلیل رشد ریشه را مختل می‌کند.

همچنین بور در تنظیم‌کردن رشد سلول‌ها و گرده‌افشانی نیز مهم است.

برای رفع مشکل عنصر بور چه‌کارکنیم؟

باید حتما میزان بور را بررسی کنید زیرا کمبود و‌زیاد بودن میزان این عنصر در محلول مغذی در آب‌کشت موجب سمیت می‌شود.

برای کشت هیدروپونیک مقدار ۰.۳ میلی‌گرم در لیتر عنصر بور لازم است.

محلول‌های لازم برای کشت هیدروپونیک ارگانیک یا آلی 

می‌توانیم از کودهای آلی به عنوان یک جایگزین خوب در کشت هیدروپونیک استفاده کنیم ولی برخی مشکلات غیرقابل حل برای استفادۀ این کودها وجود دارند که درزیر ذکر می‌کنیم.

۱- ترکیبات غذایی شیمیایی و معدنی این کودها کاملا متغیرهستند و حتی اگر این ترکیبات باهم یکسان باشند منابع به‌وجود آورندۀ آنها تفاوت‌های بسیاری باهم دارند.

۲- اکثر مواقع از محصولات جانبی حیوانات این کودها را تهیه می‌کنند که احتمال انتقال بیماری‌هارا به علوفه‌های حیوانی یا مواد غذایی برای مصرف انسان وجود دارد.

۳- معمولا ذرات کود آلی درشت هستند و امکان مسدود کردن بستر کشت یا سایر تجهیزات کشت هیدروپونیک وجود دارد و به همین علت باید آنها را توسط آسیاب یا الک به ذرات ریزتر تبدیل کنیم.

۴- کودها و سایر مواد آلی وقتی در شرایط بی‌هوازی باشند تخریب شده و باعث بوی نامطبوع می‌شوند.

۵- در اغلب موارد کودهای آلی برای تجزیۀ هوازی نیاز به اکسیژن بیشتری دارند که این اکسیژن برای تنفس سلولی در ریشه‌ها ضروری و‌لارم است.

۶- جهت تغذیۀ گیاه به‌طور طبیعی ترکیبات آلی ضروری نمی‌باشند.

با توجه به نکات و‌معایب بالا اگر برخی نکته‌ها را رعایت کنیم می‌توانیم کودهای آلی را در کشت هیدروپونیک استفاده کنیم و تاثیر مثبت آن را روی رشد محصول ببینیم. 

در جدول زیر برخی منابع مناسب آلی را برای بستر کشت هیدروپونیک یا آب‌کشت معرفی کردیم.

منابع ارگانیک درشت‌مغذی‌ها (ماکرو)
مواد ارگانیک	نیتروژن	فسفر	پتاسیم	کلسیم	منیزیم
خون حیوانات	+	+	+	+	–
استخوان	–	+	–	+	+
شاخ و سم اسب	+	+	–	+	–
ماهی خشک	+	+	–	+	–
پنبه	+	+	+	+	–
خاکستر چوب	–	+	+	+	+
گوسفندی(کود)	+	+	+	+	+
کود گاوی	+	+	+	+	–
اسبی	+	+	+	+	+

 

 

ریزمغذی‌های آلی

ازکودهای آلی می‌توانیم ریزمغذی‌های آلی را هم تهیه کنیم. به‌عنوان نمونه میزان منگنز در«پوست درخت کاج» بالاست و می‌توان برای تأمین نیاز به این مادۀ معدنی در هیدروپونیک از آن استفاده نمود.

برخی افزودنی‌های اصلاحی

همان‌طور که اشاره کردیم برخی ترکیب‌های آلی و معدنی مانند هومیک اسیدها وجود دارد که موجب جذب بهتر موادغذایی توسط گیاهان می‌شوند. از جهت دیگر مشخص شده که ریزوباکتری‌های محرک رشد نیز اگر به‌صورت منظم استفاده شوند، باعث جذب  بهتر مواد مغذی و افزایش رشد گیاهان می‌شوند و برخی ازاین ریزوباکترها نقش مثبت در تثبیت نیتروژن دارند.

هرچند نیتروژن معمولا به میزان مناسب در سیستم هیدروپونیک‌ وجود دارد، ولی وجود آزوسپریلیوم و ازتوباکترها باعث رشد میکروبی بهتر در ریزوسفر ریشه می‌شود.

در زمان برداشت محصول به‌کاربردن از کودها به سبک سنتی معمولا موجب می‌شود که نیترات در بافت‌های گیاهی تجمع پیداکند. «رودوسوموناس پالوسرتریس» که یکی از گونه‌های باکتری‌های محرک رشد است، باعث  افزایش کارایی مصرف نیتروژن می‌شود و غلظت نیترات را تا اندازۀ بالای ۸۰ درصد کم می‌کند و عملکرد را در کشت هیدروپونیک افزایش می‌دهد.

در آزمایش‌هایی مشخص شده که اضافه نمودن باکتری محرک رشد باسیلوس باعث افزایش مقاومت به تنش شوری در کاهو در کشت هیدروپونیک یا آب‌کشت است و همان‌طور که می‌دانیم شوری موجب کاهش رشد می‌شود.

بنابراین در منطقه‌هایی که شوری آب یا هدایت الکتریکی بالاست اضافه‌کردن باسیلوس می‌تواند سودمند باشد که با همین روش می‌توانیم هزینه‌هایی مانند «سیستم‌های فیلتراسمزی معکوس» را کاهش داده و موجب افزایش عملکرد در محصول شویم.

تجهیزات رایج برای هیدروپونیک

برای اینکه بتوانیم غلظت محلول مواد مغذی، میزان اکسیژن، PH یا اسیدیته مناسب را در کشت هیدروپونیک به طور درست مدیریت کنیم، به تجهیزاتی نیاز داریم که در زیر بعضی از انواع کاربردی این ابزار را معرفی می‌کنیم:

۱- رساناسنج الکتریکی

با توجه به اینکه یک‌محلول مغذی خوب جریان الکتریکی را به‌خوبی هدایت می‌کند، با استفاده ازاین ابزار می‌توانیم ppm و میزان هدایت الکتریکی و در نتیجع مواد غذایی محلول را مشخص کنیم.

۲- ابزار PH متر

در این جا از جریان الکتریکی جهت مشخص کردن غلظت یون هیدروژن محلول استفاده می‌کنیم.

۳- الکترود اکسیژن

سنسوری الکتروشیمیایی برای مشخص کردن‌غلظت اکسیژن محلول در سیستم هیدروپونیک است.

۴- کاغذهای تورنسل

این کاغذهای نواری که نشان‌دهندۀ اسیدیته یا PH هستند با تغییر رنگ مقدارتحت تأثیر واکنش‌های شبمیایی، غلظت یون هیدروژن را معین می‌کنند.

۵- قاشق‌های اندازه‌گیری

برای اندازه گرفتن محلول‌های آمادۀ هیدروپونیک که به‌صورت تجاری قبل از اضافه شدن به آب مخلوط شده‌اند.

۶ – گروباکس یا اتاقک رشد

این اتاقک‌ها محیطی کاملا کنترل شده برای گیاه به‌وجود می‌آورند که آفت‌ها و بیماری‌ها در آن وجود ندارند و نورو رطوبت و سایر شرایط اقلیمی به طور مناسب و‌کاملا کنترل‌شده‌ و مناسب برای رشد بهینۀ گیاهان وجود دارد و امکان کنترل رطوبت، دی‌اکسیدکربن وحرارت وجود دارد و به‌طور معمول این گروباکس‌ها فقط برای کشت هیدروپونیک استفاده می‌شوند و ازتجهیزات مهم برای  سیستم آب‌کشت هستند.

جنس داخل این اتاقک ها از رفلکتور است که نور را منعکس می‌کند و عایق رطوبت هستند و ضد «یووی» یا اشعۀ ماوراء بنفش هستند و‌به میزان ناچیزی گرما را منتقل می‌کنند.

چنانچه به دنبال کشت و نگه‌داری گیاهان کم‌یاب و یا گیاهان خاصی هستید، باید از اتاقک‌های رشد استفاده کنید.

درحقیقت این اتاقک‌های کشت شرایط مناسبی را که در حالت عادی امکان دسترسی به آن نیست مانند مدت تابش بالاتر، امکان تنظیم دما در همۀ فصل‌های سال و همین‌طور نور توسط لامپ‌های رشد وجوددارد.

۷- لامپ‌های رشد یا نورهای مصنوعی برای گیاه

نور خورشید فاکتور ضروری برای رشد گیاهان است و نور خورشید تمام طیف‌های نور لازم برای رشد را دارند. لامپ‌های رشد نیز همانند نور خورشید تمام طیف‌هایی که برای رشدو نمو‌گیاه ضروری است را دارا می‌باشند. در محیط‌های تاریک‌تر که نور کافی وجود ندارد و یا در گوشه‌های گلخانه از این لامپ‌ها استفاده می‌کنند تا رشد متوقف نشود.

لامپ‌های رشد در برخی از اقلیم‌ها حتی اگر بتابد هم به علت طول زمان کم و‌وجود ابرها یا موانع اطراف به مقدار موردنیاز برای رشد نیست و نیاز داریم تا از لامپ‌های رشد به عنوان نور تکمیلی استفاده کنیم. در تابستان یا اقلیم‌های بسیار گرم نیز شدت تابش خورشید زیاد است و ممکن است نور بالا به گیاه آسیب بزند و به همین دلیل لامپ‌های رشد گزینۀ مناسب‌تری هستند.

هرچند فضاهای باز مناسب‌ترین نور را برای گیاهان دارند ولی همین‌مورد نیزبه منطقه اقلیم و زاویۀ تابش خورشید بستگی دارد.

می‌توانید مدل‌های مختلفی از لامپ یا چراغ‌های رشد را برای فراهم کردن نور لازم برای رشد انتخاب کنید.

برای تهیۀ لامپ‌ها یا چراغ رشد  با همکاران ما تماس بگیرید.

۸- زمان‌سنج یا تایمرآبیاری

این وسیله در حقیقت یکی از تجهیزات هیدروپونیک است که در انواع الکتریکی و‌مکانیکی وجود دارد و‌به شما امکان کنترل کردن ورودی و خروجی آبیاری را می‌دهد و‌با استفاده ازاین دستگاه زمان بازو‌بسته شدن ورودی و خروجی آبیاری را تنظیم می‌کنیم و می‌توانیم آبیاری را به‌طور کامل برنامه‌ریزی کنیم. به‌علت اینکه این تایمرها قابل برنامه‌ریزی هستند و‌فشار خروجی آب را هم تنظیم‌می‌کنند، در میزان مصرف آب به میزان قابل توجهی صرفه‌جویی می‌کنند.

زمان‌سنج‌ها بسته به تعداد گلدان‌ها وحتی انژکتورهای کودها قابل برنامه‌ریزی و‌تنظیم هستند و برای هوشمندسازی و مدیریت سیستم آبیاری مهم هستند.

۹- گلدان‌های مشبک

این گلدان‌های مشبک در اندازه‌های ۵ در ۵.۵ سانتی‌متری هستند و برای استقرار یافتن ریشۀ گیاهان استفاده می‌شوند. مشبک بودن آنها به این دلیل است که بتوانند ریشه‌ها را نگه‌دارند و به نوعی جایگزین ذرات خاک هستند و یک بستر برای حفظ و‌نگه‌داشتن ریشه‌ها می‌باشند. همان‌طور که گفتیم بسترها لیکا، کوکوپیت، راک‌وول یا هر بستر مناسب دیگری می‌تواند باشد.

این گلدان‌ها معمولا لبه‌هایی دارند و جنسشان پلاستیکی است، لبه‌های گلدان به این دلیل است که درون مخزن نیفتند و‌باعث خراب شدن گیاهان نشوند.

برای تهیۀ این گلدان‌ها با ما تماس بگیرید.

۱۰- بذرها

همۀ ما بذرها را می‌شناسیم. بذرها در حقیقت جنین گیاهان هستند و توسط پوسته‌ای احاطه شده‌اند. گیاه‌های دانه‌دار برای تولیدمثل و گرده‌افشانی تولید بذر می‌کنند.

پس از تولید بذر در مراحل جوانه‌زنی و تحت تأثیر فرآیندهای متابولیکی یک‌ گیاه کامل شامل ریشه، ساقه به وجود می‌آید.

برای تهیۀ انواع بذرها با ما تماس بگیرید.

نکته: نور مادون قرمز مانع جوانه‌زنی و یا به تأخیرافتادن آن می‌شود.

۱۱- بسترهای کاشت

در همین مقاله بسترهای کاشت را به‌طور کامل توضیح دادیم. هرچند کشت ما در آب انجام می‌شود ولی برای حفظ ساختار ریشه، حتما به بستر کشت نیاز داریم و‌انتخاب هریک ازاین بسترها به نوع کشت و محصول ما بستگی دارد.

تجهیزات لازم برای آزمایش‌های شیمیایی در آب‌کشت

۱- ظرف‌های شیشه‌ای آزمایشگاهی برای انجام تیتراسیون مثل بورت و‌پیپت

۲- رنگ‌سنج‌ها برای آزمایش‌های لازم

۳- اسپکتروفوتومترها که جهت اندازه‌گرفتن سرب نیترات و بقیۀ مواد مغذی مثل فسفات‌ها، سولفات‌ها ویا آهن به‌کار می‌روند.

به‌کاربردن تجهیزات شیمیایی در محلو‌ل‌های مغذی به‌دلیل اینکه قابلیت استفادۀ مجدد را به‌وجود می‌آورند، برای گلخانه‌داران و تولیدکننده‌ها مفید است. به‌دلیل اینکه به‌طور عملی محلول‌های مواد مغذی از محیط کشت هیدروپونیک تخلیه نمی‌شوند و میزان فشار اسمزی نباید پایین باشد، تعادل دوبارۀ محلول مواد مغذی موجب صرفه‌جویی در هزینه‌های کشاورزان می‌شود و همین‌طور آلودگی حاصل از آب را می‌تواند کنترل کند.

کودهای مخصوص کشت هیدروپونیک

همۀ گیاهان برای رشد و ادامۀ زندگی به کودها احتیاج دارند و به علت اینکه در سیستم هیدروپونیک گیاهان در آب رشد می‌کنند، ضروری است که کودها توسط محلول به آنها اضافه شوند.

مواد مغذی مورد نیاز گیاهان ماکرو یا درشت‌مغذی‌ها و میکرو یا ریزمغذی‌ها هستند. ماکروها دراصل موادغذایی است که گیاه با مقدار بالایی به آنها نیاز دارد که شامل موارد زیر هستند:

کربن، فسفر، هیدروژن، نیتروژن، اکسیژن، گوگرد، پتاسیم، کلسیم و منیزیم.

میکروها را گیاه به میزان کمی نیاز دارد و‌شامل موارد زیر هستند:

نیکل، روی، بر، مس، آهن، منگنز، مولیبدنیوم، کلر.

گیاهان واکنش‌های آنزیمی و چرخه‌هایی در زندگی خود دارند که بدون این عناصر که در بالا ذکر کردیم نمی‌توانند رشد و چرخۀ زندگی خود را تکمیل کنند و حتی اگر تا حدی هم این رشد بدون‌مواد مغذی و‌کودهای لازم انجام شود، نتیجه کیفیت بسیار پایینی خواهد داشت. 

پیشنهاد می‌کنیم کودهای ارگانیک را برای سیستم خود استفاده کنید و نکته‌ای که وجود دارد این است که در داخل محلول شما ویتامین‌ها و اسیدآمینه و‌برای آنزیم‌ها مخصوص رشد نیز وجود داشته‌باشند.

ضدعفونی بسترکشت در روش آب‌کشت یا هیدروپونیک

وقتی که در مدت زمان زیاد و‌به‌طور متوالی کشت محصولات را داریم، ممکن است عوامل بیماری‌زا در محیط کشت آبی نیز زیاد شوند. در صورتی که ضدعفونی انجام نشود امکان شیوع آفات و‌بیماری‌ها در محصول نیز زیاد می‌شود. 

رایج‌ترین روش ضدعفونی بستر معمولا استفاده از بخار آب و‌مواد شیمیایی ضدعفونی‌کننده است.

پیشنهاد می‌کنیم برای اطلاعات کامل‌تر مقالۀ زیر را نیز مطالعه کنید.

ضدعفونی خاک کشاورزی به‌صورت ارگانیک

ضدعفونی توسط بخار

اگر گلخانۀ شما به‌وسیلۀ شوفاژ یا آب‌گرم مرکزی گرم شود، می‌توانید ضدعفونی با بخار را انجام دهید. برای این کار لازم است یک «مبدل بخار» را به لوله‌هایی که دارای خروجی هستند و‌در سراسر گلخانه کشیده شده‌اند، وصل کنیم. در بخش مرکزی هر بستر کشت یک‌لولۀ بخار را نصب و دورآن را به موادی که به گرما مقاوم هستند،می‌پوشانند.

به مدت ۳۰ دقیقه بخار ۸۲ درجۀ سانتی‌گراد، در هر بستر تزریق می‌شود.

برای بسترهای خاک‌اره تا عمق ۲۰ سانتی‌متری این بخارمی‌دهیم و اگر بستر شما به نسبت ۱به۳ شن و خاک است همان عمق ۱۵ سانتی‌متری کافی است. 

اگر بخاردهی سطحی اثر چندانی نداشت، می‌توانیم لوله‌های متخلخل را در بخش کف بستر کشت قرار دهیم تا توسط آنها بخار به بستر تزریق گردد.

ضدعفونی توسط مواد شیمیایی

قبل از ضدعفونی این نکته را در نظر داشته‌باشید که برخی ازاین مواد شیمیایی مخصوصا «متیل‌بروماید» و «کلروپین» سمی هستند و حتما باید نکات ایمنی و مواردی که به‌وسیلۀ تولیدکننده تذکر داده‌شده‌اند را حتما رعایت کنید.

کلروپیکرین‌ها

این مواد به‌صورت مایع هستندو در بسترتزریق می‌شوند. سوراخ‌هایی با اندازۀ ۲-۶ میلی‌متر و عمق ۸-۱۵ سانتی‌مترو فاصلۀ آنها حدود۳۰سانتی‌متر برای تزریق لازم است.

می‌توانیم تزریق را در بسترکشت به میزان ۵ میلی‌لیتر در هر فوت مکعب انجام دهیم.

این ماده باسرعت تبدیل به گاز می‌شود و داخل  بستر رشد می‌رود. پس از تزریق کلروپیکرین داخل بستر آب می‌ریزیم و به مدت سه روز توسط مادۀ عایق این گاز داخل بستر قرار می‌گیرد. پس از این به مدت ۷-۱۵ روز بستر را کاملا هوادهی میکنیم. 

دقت کنید که بخار کلروپیکرین برای گیاه سمیت بالایی دارد و حتما دورۀ هوادهی باید کامل انجام‌شود. این ماده برای مبارزه با قارچ‌ها، نماتدها و‌سایر موارد بیماری‌زا مؤثراست.

ضدعفونی بستر کشت هیدروپونیک توسط فرمالدئیدها

این ماده برای مبارزه با قارچ‌ها مؤثراست ولی در مورد نماتدها و حشرات تأثیر چندانی ندارد. 

معمولا به نسبت یک گالن فرمالین تجاری و ۵۰ گالن آب استفاده می‌شود توسط یک مادۀ عایق هوا باید یک روز یا ۲۴ ساعت بستر پوشانده‌شود. حتما دقت کنید که از مرحلۀ ضدعفونی تا کشت حداقل دوهفته فاصلۀ زمانی باشد تا بستر شما زمان مناسب برای خشک شدن و هوادهی را داشته‌باشد.

متیل بروماید

محلول ضدعفونی متیل‌بروماید در بستر هیدروپونیک روی حشرات، نماتد و قارچ‌ها تأثیر خوبی دارد ولی روی ورتیسیلیوم چندان اثری ندارد. 

این مواد را باید با میزان لازم در بستر استفاده کرد و‌توسط یک‌ پوشش پلاستیکی روی آن را پوشاند و‌ به مدت دو روز یا ۴۸ ساعت روی بستر بسته بماند و پس از آن هوادهی انجام شود.

دقت کنید که همان‌طور که گفتیم این ترکیبات برای گیاه سمی است و‌هوادهی ۱۰ روز تا دوهفته حتما لازم است. 

سم واپام برای ضدعفونی بستر

این سم به‌صورت قابل حل در آب است که روی قارچ‌ها و‌نماتد اثر دارد. این سم به دوصورت اسپری و تزریق قابل استفاده است. اگر این سم را به‌صورت اسپری استفاده کنید باید حدود۹۵ لیتر در ۲-۳گالن‌۶-۱۱ لیتری آب حل کرده و به‌طور یکنواخت در بستر پاشیده‌شود.

ضدعفونی توسط سفیدکننده‌

در استخرهای شنا سفیدکننده‌ها مثل اسید هیپوکلریک استفاده می‌شوند که از همان می‌توان برای ضدعفونی بستر کشت هم استفاده کرد.

کلر با غلظت ۱۰۰۰۰ ppm در تانک ذخیره قرار می‌گیرد، سپس به مدت نیم ساعت بستر را با آن خیس می‌کنند.

نکته: بعد از شستشو با کلر باید بستر با آب شسته شود تا به‌طور کامل کلر قبل از کشت پاکسازی شود. 

در بسترهای سنگ‌ریزه‌ای توصیه می‌کنیم که هر چهار تا پنج سال یک‌بار بستر به‌طورکامل عوض شود تاهمۀ بقایای ریشه‌های پوسیده پاکسازی شوند.

پراستیک اسید یا پرسیدین

این ترکیب از خانوادۀ پراکسیدها است و به‌صورت ارگانیک وجود دارد و در ترکیب با آب اکسیداسیون بالایی به‌وجود می‌آورد و به همین دلیل خواص ضدمیکروبی دارد.

پرسیدین‌ها محلول‌های قوی هستند که ساختار و غشای داخل سلول میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا را از بین می‌برند و اکسیداسیون می‌کنند.

این محلول‌ها را به‌وسیلۀ سیستم آبیاری که به خوردگی مقاوم باشد تزریق می‌کنند.

پراستیک اسیدها تقریبا برای محیط زیست بدون خطر هستند و با سرعت بالایی تجزیه می‌شوند.

مراحل پاک‌سازی گلخانه

عوامل بیماری‌زا مانند بوته‌میری یا مرگ گیاهچه و غیره را با استفاده از سم‌می‌توان کاهش داد ولی حتما دقت کنید که میزان مصرف این سموم‌در حد استاندارد باشد زیرا دوست‌دار محیطزیست نیستند و باعث ایجاد میکروارگانیسم‌های مقاوم‌می‌شوند.

هرچقدر کمتر از سم استفاده کنیم و راه‌کارهایی را که ارگانیک هستند اجرا کنیم، در سلامت محصول موثرتر است.

پاک‌سازی گلخانه بعد از اتمام دورۀ کشت تا آخر برداشت ادامه دارد.

 در زیر این مراحل پاک‌سازی بستر کشت را توضیح می‌دهیم.

-گلخانه را ازباقی‌ماندۀ کشت قبل به‌طور کامل پاک‌می‌کنیم.

-بسترهای کشت را شستشو‌می‌دهیم و ضدعفونی می‌کنیم.

-تجهیزات و ابزارهای مورد استفاده درعملیات کاشت،داشت برداشت را ضدعفونی می‌کنیم.

-بوته‌ها و‌گیاهانی را که ازبین رفته‌اند خارج می‌کنیم ومحل آنها را استریل می‌کنیم.

-آب آبیاری را به‌طور دائم بررسی می‌کنیم و از کیفیت و بهداشتی بودن آن اطمینان حاصل می‌کنیم.

-دما، نور و رطوبت را در گلخانه کنترل می‌کنیم.

-بوته‌ها را کنترل می‌کنیم.

-رفت وآمد در داخل گلخانه باید کنترل شود و بهداشتی باشد.

مزایا و‌معایب هیدروپونیک یا آب‌کشت 

مزیت‌ها و معایب کشت هیدروپونیک

کشت هیدروپونیک نیز مانند سایر روش‌های کشت دارای مزیت‌ها و معایبی است که به آنها اشاره می‌کنیم.

۱- احتیاج به عملیات کاشت مانند شخم‌زدن و آبیاری در این روش کشت نداریم.
۲- برخلاف تصوری با توجه به نام آب‌کشت یا هیدروپونیک در ذهن عموم است،مصرف آب در این روش بسیار کمتر از روش کشت سنتی است.
۳- محیط رشد استریل است و ضدعفونی آن کم‌هزینه و راحت است.
۴- میزان بیماری‌ها به شکل چشمگیری کاهش می‌یابد.
۵- اگر در منطقه‌ای خاک نامرغوب باشد یا دوار بیماری باشد، در صورتی که با شیوه‌هایی که درمقالۀ زیر قبلا عنوان کردیم قابل کشت نباشد ،از روش هیدروپونیک یا آب‌کشت می‌توان استفاده کرد.

ضدعفونی خاک کشاورزی وگلخانه با پراکسیدین

۶- شرایط محیطی مثل نور، دما، رطوبت را به راحتی می‌توان کنترل نمود و کنترل این فاکتورها از روش کشت در خاک بسیار راحت‌تر است.
۷- سیستم‌کشت هیدروپونیک به‌شکل تمام اتوماتیک است.

۸- نیازبه نیروی انسانی به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.

۹- احتیاجی به استفاده از سم‌ها و آفت‌کش‌ها نداریم.

۱۰- در کل در این روش علف‌های هرزی رشد نمی‌کند.

۱۱- کشت محصول‌های تراریخته با این روش بسیار عملکرد خوبی داشته‌است.

۱۲- می‌توان به کشت علوفۀ هیدروپونیک پرداخت و این روش مزیت‌هایی از بسیاری جهات دارد.

۱۳- اخیرا با این روش در مناطقی که سردسیر هستند، قادر هستیم میوه‌ها و‌سبزیجات را کشت کنیم.

۱۴- تراکم محصول در واحد سطح زیاد می‌شود و درنتیجه عملکرد افزایش می‌یابد.

۱۵- از لحاظ شیمیایی به‌سادگی می‌توان منطقۀ ریشه را کنترل کرد.

مزیت‌های هیدروپونیک

۱۶- می‌توانیم‌ در تمام طول سال محصول داشته‌باشیم و‌گیاهان را پرورش دهیم.

۱۷- درمصرف آب و انرژی صرفه‌جویی می‌شود.

۱۸- در مقایسه با کشت در خاک محصولات کیفیت و کمیتشان افزایش می‌یابد.

۱۹- می‌توانیم با این روش گیاهان دارویی را به‌صورت انبوه تولید کنیم.

۲۰- دوست‌دارمحیط زیست است و آلودگی ندارد.

۲۱- در محیط‌های کشت مختلف امکان پرورش گیاهان وجود دارد.

۲۲- هزینه‌های کارگر به‌علت احتیاج کمتر به نیروی کار کاهش می‌یابد.

نکته: همان‌طور که می‌دانیم اگر گلخانه‌های هیدروپونیک یا روش آب‌کشت در برخی از روستاهای دورافتاده رونق داشته باشد، از یک جهت اشتغال‌زایی و از طرف دیگر موجب توسعۀ این مناطق متروک و تقریبا بدون سکونت می‌گردد.

از معایب کشت هیدروپونیک

۱- یکی از معایب این نوع کشت این است که سرمایۀ زیادی موردنیاز است.
۲- به افراد دارای تخصص برای گلخانۀ هیدروپونیک نیاز داریم.
۳-ممکن است آب‌های زیرزمینی که با محلول غذایی مخلوط می‌شوند، دارای بیماری‌هایی باشند (البته این بیماری‌ها در سیستم هیدروپونیک بسته وجود ندارد).

۴-سرمایه‌گذاری و‌هزینه‌های بالای تولیدبرای راه‌اندازی گلخانه‌های هیدروپونیک از دیگر معایب آنها است.

۵-به‌دلیل اینکه کشت هیدروپونیک یا آب‌کشت یک روش اتوماتیک است علاوه برسرمایۀ اولیه، به سرمایۀ در گردش نیز نیاز داریم.

۶- دفع‌نمودن برخی از ضایعات مانند پشم‌سنگ

۷- برق سیستم دارای هزینۀ بالایی است.

۸- ممکن است تهویه به‌خوبی انجام نشود.

۹- ویژگی بافری وجود ندارد.

نکته: دقت کنید که بسیاری معایبی که در بالا به آنها اشاره کردیم با توجه به علم روز و تکنولوژی حل شده‌است.

هشت روش که در سیستم کشت هیدروپونیک‌ موجب صرفه‌جویی در هزینه‌های شما می‌شود.

اگرآغاز اولین «انقلاب کشاورزی» وقتی بود که انسان‌ها شروع به کشت گیاهان در خاک کردند، دومین انقلاب کشاورزی حتما زمانی‌ است که ما کشت در محیطی غیر از بسترخاک را شروع کنیم. 

هیدروپونیک انقلاب دوم کشاورزی برای تولید سبزیجات، محصولات زراعی و غیره است. 

فن‌آوری کشت هیدروپونیک دستاوردهای بسیاری برای آیندۀ ما دارد. این سیستم نه تنها سود را افزایش می‌دهد، بلکه هزینه‌ها را در بلندمدت کم می‌کنند. 

۱- افزایش بازده استفاده از آب

در روش کشت سنتی و در بستر خاک معمولا انتظار می‌رود قسمت زیادی از آب آبیاری که در اختیار گیاهان قرار می‌گیرد توسط روان‌آب هدر رود. همین هدر رفتن آب‌ها هم موجب آلودگی و‌شستشوی منابع می‌شود و هم هزینه‌های آبیاری افزایش و در نتیجه سود کم می‌شود.

این سیستم کشت مشکل روان‌آب را در کشت خاکی از بین می‌برد و به‌طورقابل توجهی بازده تولید را افزایش می‌دهد. بدون اینکه آب آبیاری توسط جاذبه یا بقیۀ گیاهان موجود در خاک هدر برود، در سیستم کشت هیدروپونیک تقریبا همۀ قطره‌های آب در یک‌ سیستم بسته استفاده شده و‌در اختیار گیاه قرار می‌گیرد.

۲- به حداکثر رساندن سودآروی فضای گلخانه

یکی از چالش‌های بزرگ‌ کشاورزان یافتن نقطۀ تعادل در «فضای هدر رفتۀ زمین» و «فضای رشد گیاهان» است. فضای مفید برای رشد در این سیستم به حداکثر خود می‌رسد.

فضای استفاده شدۀ افقی و استفادۀ مناسب ازاین فضا در سیستم آب‌کشت موجب می‌شود که فضاهای مرتب و فشرده و‌رشد مناسب و متراکمی را داریم و همین امر موجب افزایش عملکرد می‌شود. گلخانه‌داران و تولیدکننده‌ها با استفاده بهینه از همین فضاها بازده تولید بیشتری دارند.

۳- آفات و بیماری‌ها کم می‌شود

معمولا خاک یکی از ناقل‌های اصلی در انتقال بیماری به گیاهان است و رشد گیاهان در خاک موجب بیماری‌ها و پاتوژن‌ها در گیاهان می‌شود. ولی این مشکل همانطور که در همین مقاله اشاره کردیم در کشت آبی این مشکل مرتفع می‌شود.

از طرف دیگر به دلیل اینکه این سیستم بسته است و نقطه‌ای برای ورود و خروج وجود ندارد، بنابراین بیماری‌ کپک، پاتوژن‌ها به‌طور کلی وجود ندارند و تا وقتی که استانداردهای بهداشتی را رعایت کنید و روش‌های تمیزنگه‌داشتن بسترهای کشت را به‌درستی اجرا کنید، محصولاتتان عاری از آفات باقی می‌مانند و‌این موضوع رابطۀ مسنقیم با افزایش عملکرد و کم شدن خطرات تلف شدن محصولات دارد.

۴- نیاز به هزینه و‌وقت اضافی برای وجین علف هرز نداریم

علاوه بر آفات و بیماری‌ها که باعث ازبین رفتن محصولات شما می‌شوند، رشد سریع علف‌های هرز نیز می‌تواند به تولید و رشد آسیب بزند.

به دلیل بسته بودن این سیستم‌ها هلف‌های هرزشانسی برای رشد ندارند و این یعنی زمان و هزینه‌های بیشتری را برای مبارزه با علف‌ها و سایر گیاهان مهاجم صرف می‌کنید و اطمینان بیشتری از کیفیت و رشد محصولات خود دارید.

۵- می‌توانید محصولات متنوع و سودآورتری را انتخاب کنید.

کشت در خاک یعنی محدودیت تنها درانتخاب محصولاتی که با اقلیم شما سازگار است. برای مثال تمام خاک‌ها برای رشد انگور مساعد نیستند و اقلیم‌های نامناسب مثل هوای سرد و طوفانی برای کشت مساعد نیستند.

همان‌طور که می‌دانیم کشت هیدروپونیک به شرایط محیطی وابسته نیست و به‌همین دلیل می‌توانید هر نوع محصولی را که برای شما سود آورتر است، انتخاب کنید.

۶- تولید محصول در چهار فصل

پرورش‌دهنده‌ها در اکثر مواقع با محدودیت‌های آب و هوا و اقلیم مشکل داشته‌اند. در بخش‌های شمالی کرۀ زمین احتمال طوفان وجود دارد و بسیاری از موارد موجب می‌شود محصولات محدودتری داشته باشیم و کشت هیدروپونیک این مشکلات را تا حد زیادی برطرف می‌کند. 

امکان کنترل دما، بستر کشت، رطوبت و تهویه در هیدروپونیک وجود دارد و دیگرمحصولات به انواع پاییزه وزمستانۀ آنها محدود نمی‌شوند و امکان اینکه در زمستان بتوانید گوجه‌فرنگی با کیفیت خوب تولید کنید، وجود دارد.

۷-برداشت‌ محصول‌های بیشتر و‌باکیفیت‌تر 

علاوه بر تأثیررشد محصول درتمام فصول و عدم‌وجود بیماری‌ها و آفات که موجب افزایش سودآوری می‌شود، مواردی مانند افزایش کیفیت و اندازه نیز به سودآوری شما کمک شایانی می‌کند.

به کمک مواد مغذی و‌آب با کیفیت هیدروپونیک باعث بهبود محصولات می‌شود و ریشۀ گیاهان به خوبی به تمام مواد غذایی دسترسی دارد. در این شرایط خوب و عالی رشد محصول شانس گلخانۀ شما در تولید هرچه بیشتر زیاد می‌شود.

۸- به‌صورت اتوماتیک کار کنید و صرفه‌جویی را افزایش دهید.

از هزینه‌های قابل توجه در گلخانه‌ها بودجۀ تولیدکننده‌ها برای کارگر و‌انتقال بذر و‌جوانه و‌برداشت است. این صرفه‌جویی در هزینه شتمل وجین علف هرز، مبارزه با آفت و‌بیماری‌ها و‌کنترل‌های محیطی برای مناسب نگه‌داشتن شرایط بهینه برای گیاه هستند. اتوماتیک کردن سیستم هیدروپونیک برای شما موجب کاهش بسیار زیادی درهزینه‌های جانبی می‌شود‌.

دقت کنید که تمام‌موارد از جمله دمای اتاق رشد، رطوبت، نور، کیفیت مواد غذایی و غیره را می‌توان اتوماتیک و هوشمند کرد.

پیشنهاد می‌کنیم حتما مقالۀ هوشمندسازی را در سایت ما مطالعه کنید. و برای اجرای اصولی و دقیق باما تماس بگیرید.

سیستم‌های خودکار به‌صورت دائم شرایط را برای شما کنترل می‌کنند و درمواقع ضروری به‌طور خودکار مواردی را برای بهبود شرایط انجام می‌دهند و‌همین موجب صرفه‌جویی زیادی در گلخانه می‌شود.

[author title=”هدیه حیاتی” image=”https://www.linkedin.com/in/hediyeh-hi-835496201″]مترجم در زمینۀ تخصصی مهندسی کشاورزی و‌علاقه‌مند به تولید محتوا[/author]

منابع

https://www.google.com/amp/s/www.rimolgreenhouses.com/blog/8-ways-hydroponic-greenhouse-can-save-you-money%3famp

https://rurallivingtoday.com/hydroponics/hydroponic-greenhouse-systems-kits/

https://www.backyardgardenlover.com/hydroponic-greenhouse/

https://www.echocommunity.org/resources/9f9bcb3a-ed2e-4209-bf90-38a759ff3340

https://plantcareforbeginners.com/articles/what-is-leca-why-useful-for-growing-plants

https://www.maximumyield.com/stonewool-dos-and-donts/2/1333

https://www.powerhousehydroponics.com/how-to-use-rockwool-in-hydroponic-gardening/

https://www.google.com/amp/s/www.bobsmarket.com/blog/growing-with-artificial-light%3fformat=amp

https://rurallivingtoday.com/hydroponics/hydroponic-greenhouse-systems-kits/