گیاه دارویی و روش کشت به صورت جامع

گیاهان دارویی

درتعریف کلی گیاهان دارویی به گیاهانی گفته میشود که برخی اندام‌ها و ارگان‌های آنها دارای مادۀ مؤثره هستند. این مواد که اثرات و خواص دارویی روی بدن موجود زنده دارند، تنها ۱درصد از کل وزن خشک گیاهان را تشکیل می‌دهند.
این‌ روزها تمایل افراد به استفاده از داروهای گیاهی افزایش پیدا کرده است. زیرا از یک طرف این داروها عوارض کمتری نسبت به انواع داروهای شیمیایی دارند و از جهت دیگر قیمت آنها نیز مقرون به صرفه‌تر می‌باشد.
هرچنداین‌روزها به علت مصرف زیاد این داروها قیمت آنها نیز رو‌به افزایش است.
گیاهان دارویی درزمینۀ کشاورزی بسیار درآمدزا هستند و قابلیت صادرات به کشورهای اروپایی رانیز دارند. به ویژه گیاهان دارویی برپایۀ رژیم‌های چاقی و لاغری، رفع افسردگی، افزایش انرژی، سلامت و زیبایی پوست هستند رو به افزایش است.
امروزه در دنیا تجارت جهانی گیاهان دارویی بیش از۱۰۰ میلیون دلار برآورد شده‌است. و تا ۳۰ سال آینده پیش‌بینی شده‌است که این رقم پنجاه برابر نیزخواهد شد.
اقلیم وآب و هوای ایران یکی از مناسب‌ترین اقلیم‌ها برای پرورش گیاهان دارویی است. درکشور بیشترین تمرکز برروی کشت زعفران و گل‌محمدی قرار دارد و بقیۀ گیاهان دارویی کمتر کشت می‌گردند.
ازآنجا که بازار گیاهان دارویی به شکل‌های مختلفی وجود دارد و تنها بازار داخلی ندارد و با رعایت استانداردها قابلیت صادرات نیز دارد و حتی در صنعت عطرسازی و نوشابه، کنسروسازی و غذا استفاده می‌شود، بنابراین پرورش آن سودآوری بالایی دارد.
دلیل‌هایی که نشان می‌دهند کشت گیاهان دارویی مفید و مناسب است.
-این گیاهان مصرف آب کم دارندو سازگاری بالایی را با محیط و اقلیم ازخود نشان می‌دهند.
– دربرابر بیماری‌ها و آفت‌هامقاومت بالایی دارند.
– تلاش چندان زیادی برای نگه‌داری بوته‌های آنها لازم نیست و روش پروش آنها ساده است.
– تنوع گونه‌ای آنها زیاداست.
– سرمایۀ چندانی برای راه‌اندازی یک کسب و‌کار نیاز ندارند و گیاهان به‌طور معمول بومی منطقه و سازگار با شرایط آن منطقه هستند.
– نیاز به کاشت در هر سال ندارند و هزینه‌های کاشت، داشت و برداشت در آنها کم است.
– نسبت به سایر کشت‌ها کودشیمیایی و‌دامی چندانی نیاز ندارند و در زمین‌های ناهموار نیز امکان کشت آنها وجود دارد.
– به شوری مقاوم هستند.
– نیاز به صرف هزینه برای تجهیزات خاصی ندارند و برای نگه‌داری به سردخانه و تجهیزات پیشرفته احتیاج ندارند و هزینۀ نگهداری آنها کم است.

تاریخچۀ گیاهان دارویی

گیاهانی که امروزه به‌عنوان ادویه در غذاها مورد استفاده عستند، در گذشته برای مصارف دارویی نیز استفاده می‌شدند. این ادویه‌جات برای مقابله با فساد غذایی به‌ویژه در مناطق گرم‌ترو در غذاهای گوشتی به‌کاربرده می‌شدند.
جاهایی که انسان‌ها زندگی می‌کردند، علف‌های هرز مانند قاصدک و گزنه به‌طور معمول به عنوان گیاه دارویی استفاده می‌شدند. استفاده ازاین گیاهان دارویی فقط برای انسان‌ها نبود، بلکه گاهی برای دام‌ها و حیوانات نیز بودند.
نمونه‌های گیاهی ماقبل تاریخ نشان می‌دهند که انسان‌های پارینه‌سنکی نیز از گیاهان دارویی مطلع بودند.
دربقایای ۶۰ هزارساله مشخص شد که از هشت نوع گونۀ گیاهی استفاده شده، هفت نوع آنها گیاه دارویی بوده‌است. داروها معمولا به دوگروه مسهل و مسکن تقسیم‌بندی می‌شدند.
زمان دوران باستان پزشکان مصری بیش از۸۰۰ نوع داروی گیاهی مانند دارچین، آلوئه‌را، سیرو غیره را فهرست کرده‌اند. در همان دوران داروهایی مانند افدره، شاهدانه وغیره به عنوان گیاه دارویی مصرف می‌شدند.
حدود سال ۶۰ میلادی پزشک یونانی بیش از هزار نسخه با بیش از ۶۰۰ گیاه دارویی را تهیه کرد که این ترکیب‌ها ۱۵۰۰ سال یعنی تا قرن هفدهم باقی ماندند.
قرون وسطی برخی ازین دانش در اروپا حفظ شد. در زمان اسلام بسیاری از متون یونانی به عربی ترجمه شدند. گیاهان دارویی در جهان اسلام بسیار شناخته شده هستند. دراین دوران ابوریحان بیرونی، جان سنت آمند، پیتر اسپانیایی داروهای گیاهی بسیار زیادی را شناختند و در داروسازی علل بیماری و درمان آنها را ثبت کردند.
دوران مدرن که دوران شکوفایی اروپا بود، تاریخ کلی گیاهان نوشته‌شد و بسیاری از گیاهان دارویی و‌خواص آنها کشف شد. و در قرن ۱۵ و۱۶ گیاهان دارویی مانند سیر زنجبیل و زردچوبه وارد آمریکا شدند.
در قرن۲۰ و۲۱ جایگاه گیاهان در اثر آنالیزهای شیمیایی تغییر کرد. آلکالوئیدها از گیاهان دارویی جدا شدند. مورفین از خشخاش در سال ۱۸۰۶ به‌دست آمد. با پیشرفت شیمی مواد فعال دارویی در گیاه شناخته شدند. استخراج آلکالوئیدها ازجمله مورفین در سال ۱۸۲۶ حدود دویست سال پیش آغاز شد‌.

پس از حدود صد سال به علت اینکه مادۀ مؤثرۀ گیاهان دارویی درمقابل نور خورشید یا در هنگام خشک شدن تغییر می‌کرد استفاده ازآنها کم‌تر شد و استفاده از آلکالوئیدها و گلیکوزیدهای استخراج شده به‌طور خالص بیشتر مورد توجه قرارگرفتند‌. جالب توجه است که در نسخه‌های قدیم به خشک کردن گیاهان دارویی در سایه اشاره شده، تا دراثر مواجه با نور آفتاب مادۀ مؤثرۀ آنها ازبین نرود. تا قرن بیست و ۲۱ کشف گیاهان دارویی به‌ویژه گل پریوش و گیاه سرخدار که خواص ضد سرطانی دارند ادامه یافت.

در قرن حاضر علم شیمی و فارماکولوژی به موازات هم پیش می‌روند و مکمل هم هستند.
تحقیق‌های دارویی در استخراج مواد فعال دارویی تمرکز می‌کنند. در ترکیبات موجود در گیاهان دارویی صدها ترکیب مفید دارویی شامل آسپرین، کینین، دیگوکسین وجود دارد. ولی اکثر ترکیب‌ها در چهارگروه بیوشیمیایی اصلی تقسیم می‌شوند که شامل آلکالوئیدها، گلیکوزیدها، ترپن‌ها وپلی‌فنول‌ها هستند.
گیاهان دارویی امروزه به‌دلیل تخریب زیست‌گاه و تغییرات آب و هوا و اقلیم و برداشت بیش از حد هرچند سود چندصد میلیارد دلاری در بازار جهان را دارند، ولی باید درنگهداری و استفادۀ مناسب از آنها دقت شود.

پرکاربردترین گیاهان دارویی

آویشن، گل گاوزبان، کاسنی، پونه، رزماری، نعناع، زنجبیل، جینسینگ، بابونه را می‌توان نام برد.

موقعیت ایران از نظر کشت گیاهان دارویی

از نظر نوع اقلیم در کل ۱۳ نوع اقلیم در دنیا وجود دارد. ازاین تعداد کشور۱۱ اقلیم را دارا می‌باشد. بنابراین می‌توان گفت که تنوع اقلیمی بسیار خوبی در ایران وجود دارد.
گونه‌های گیاهان دارویی قابل کشت در ایران حدود ۸۰۰۰ گونه هستند. این میزان تنوع دو برابر تنوع گونه‌های این گیاهان در اروپا است. براساس تحقیقات بیش از ۲۳۰۰ گونۀ گیاهان دارویی کشور خاصیت‌های عطری، دارویی، آرایشی و بهداشتی وادویه‌ای دارند.

سطح زیرکشت گیاهان دارویی در کشورحدود ۱۸۰ هزار هکتار است، با این سطح کشت بیش از ۴۰۰ هزارتن تولید داشتیم. مقدار صادرت گیاهان دارویی در سال ۱۳۹۶ بیش از ۴۰۰ میلیون دلار بوده‌است. که این مقدار ده درصد از صادرات کشور را شامل می‌شود.
برمبنای پیش‌¬بینی رسمی بانک جهانی، میزان درصنعت گیاهان دارویی تا سال ۲۰۵۰ میزان تبادل‌های تجاری دنیا به رقم ۵۰۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید.
استان‌هاي خراسان، فارس، کرمان، همدان و اصفهان بيشترين سطح زير کشت و تنوع گياهان دارويي را دارند و در کل ۸۹ درصد ازسطح زیر کشت گیاهان دارویی کشور را دارند.
به‌طور عملی ایران از نظر دانش گیاهان دارویی نسبت به جهان از سطح مطلوبی برخوردار نیست. با توجه به تنوع گونه و ذخیره‌های ژنتیکی و توجه به اینکه از یک طرف خاستگاه بعضی گونه‌های مهم مانند گل محمدی، زعفران، باریجه، آنغوزه و شیرین بیان ایران است و از جهت دیگر کشورهای توسعه یافته مانند چین، آلمان، کانادا، فرانسه و آمریکا در حال سرمایه‌گذاری روی گیاهان دارویی هستند، باید توجه بیشتر به ارتقای دانش در این زمینه داشت.
شرکت‌های داروسازی در کشورهای پیشرفته به مواد اولیه‌ای مانند زعفران، زیره، آویشن و مرزه نیاز بالایی دارند.

میزان رشد متوسط اقتصادی کشورهای توسعه‌یافته مثل آلمان و فرانسه ۲.۵ تا ۳.۵ درصد است در حالی که متوسط نرخ رشد گیاهان دارویی در جهان ۹.۱ درصد است، به‌همین دلیل می¬توان برآورد کرد که سودآوری گیاهان دارویی از هر صنعت دیگری بیشتر است.
میزان گردش مالی گیاهان دارویی دردنیا ۱۲۰ میلیارد دلار است و گردش مالی گیاهان دارویی در آلمان با در نظر گرفتن اینکه تنوع اقلیمی چندانی ندارد ۴۰ میلیارد دلار است و این مقداررقم بالاتری از درآمد نفت ایران است.

به عنوان مثال گل‌محمدی در بلغارستان سه‌هزار هکتارسطح زیر کشت دارد که ۶۵ درصد اسانس گل‌محمدی در جهان را تولید می‌کند درصورتی‌که سطح زیر کشت گل محمدی در ایران ۱۷.۵ هزار هکتاراست و مقدار صادرات اسانس آن بسیارکم است.

گیاهان دارویی
فرصت‌ها	چالش‌ها
رقابت در کاشت به‌دلیل تنوع	سبد خرید ایرانی بازار کم مصرف گیاه دارویی نسبت داروهای دیگر دارد
تمایل بازار جهانی به استفاده از پیاهان دارویی	سهم کم بازار جهانی بر خلاف تولیدات رقابتی
	عدم توجه به استانداردهای بین‌المللی تهیۀ بذر، کاشت، داشت و برداشت و تبدیل گیاهان دارویی در صنعت گیاهان دارویی
	عدم توجه به بخش گیاهان دارویی به عنوان صنعت تولیدی و مالیات‌های بالای آن.

مراحل اهلی کردن گیاهان دارویی

هنگامی فرآیند اهلی کردن گیاهان دارویی قابل توجیه است که این گیاهان بازدهی اقتصادی مناسبی نیز داشته‌باشند ویا در خطر انقراض باشند. مراحل اهلی کردن گیاه دارویی در طی مدت زمان طولانی و در چندین دهه اتفاق می‌افتد و در طول زمان گیاهان وحشی را به گیاه زراعی و با مادۀ مؤثرۀ استاندارد و قابل کشت تبدیل می‌کند.

گیاه دارویی براساس نوع مصرف وتولید و اهلی شدن و برداشت شامل موارد زیر هستند:

۱- مرحله یافت و کشف گونه
۲- مرحلۀ توسعه
۳- مرحلۀ تثبیت
۴- مرحلۀ کاهش
۵- مرحلۀ کاشت
در محلۀ کشف گونه تقاضای بازار از موادبرداشت شده از طبیعت است. دراین مرحله برداشت برای مصارف بومی و محلی و تبادل‌های محلی است.
مرحلۀ توسعه خواص دارویی گیاه شناسایی می‌شود و تقاضا برای آن زیاد می‌شود. برداشت محصول به‌صورت بومی و منطقه‌ای و کمی تبادل بین‌المللی هم وجود دارد.
در مرحلۀ تثبیت گونه‌ها کمتر مورد توجۀ کشاورزان و افراد بومی هستند مگر اینکه نیاز بازار و تقاضا زیاد شود. دراین صورت گونه‌های گیاهی که در اطراف زمین‌های زراعی بودند در داخل زمین اصلی یا گلخانه کشت می‌شوند.
در مرحلۀ کاهش به‌علت کمبود ترکیبات گیاه، هزینه‌های حمل و نقل بالا، دوربودن از بازار هدف کشت کم می‌شود. حتی جوامع وحشی گونه‌های گیاهی که در گذشته کشت آنها صورت می‌گرفت نیز کم می‌شوند. در این مرحله امکان انقراض گونه‌های با سرعت رشد کم‌تر وجود دارد و باید به آن توجه کرد.
در محلۀ کشت سیستم کشت توسعه پیدا کرده‌است. گیاهان اهلی شده‌اند، سیستم‌های زراعی و گلخانه‌ای در اختیار کشاورزها قرار می‌گیرند. امکان بازاریابی بین‌المللی تبادل و سرمایه‌گذاری وجود دارد. سرمایه‌گذاری‌ها برروی تولید، انتخاب و اصلاح ژن‌های گیاهان دارویی انجام می‌شوند. دراین فرآیند گونه‌های وحشی که قابلیت اصلاح شدن و برگشت‌پذیری را داشته‌باشند و قابلیت زراعی شدن دارند و منقرض نشده‌اند دوباره کشت و به طبیعت بازگردانده می‌شوند.

احداث گلخانه‌های گیاهان دارویی

برای احداث گلخانه برای پرورش گیاهان دارویی ابتدا به استانداردهای گلخانه که راجع به آنها در قبل صحبت کردیم توجه کنید.
مواردی مانند تأمین نور موردنیاز، حرارت، دی‌اکسید کربن، رطوبت و خاک و آب مرغوب و باکیفیت را مدنظر قراردهید.
در مورد مساحت کشت در گلخانه‌ها توصیۀ ما این است که ابتدا برای آشنایی با کار مساحت‌های کوچک‌تر را در نظر بگیرید و پس از آشنایی با کشت و اصول عملیات کاشت درمورد گیاه مربوط سطح کشت را در گلخانه توسعه دهید.
محل مناسب را برای احداث گلخانۀ خود در نظر بگیرید. این محل باید ازنظر موقعیت جغرافیایی، دمای هوا، شدت نور، زاویۀ تابش خورشید، بادگیر بودن یا در معرض باد قرارگرفتن منطقه، برف و باران، منبع آب و کیفیت آب مصرفی وغیره مورد بررسی قرارگیرد.

انواع گیاهان دارویی

معرفی چند گیاه گران و پردرآمد برای کشت گیاهان دارویی در دنیا

۱- بابونه

بابونه گیاه یک‌ساله و علفی است و ازطریق بذر تکثیر می‌شود وبه‌صورت غیراهلی و خودرو رشد می‌کند. به‌علت سخت بودن و پرهزینه بودن عملیات داشت و برداشت، کشاورزها کمتر به سمت کشت این گیاه می‌روند. و به‌علت کم بودن آن در بازارقسمت آن افزایش یافته‌است. این محصول اغلب به‌صورت پودری به بازارعرضه می‌شود. بابونۀ شیرازی و بابونۀ آلمانی در عطرسازی نیز استفاده می‌شوند و اسانس آنها نیزبه فروش می‌رود.

۲- به‌لیمو

به‌لیموچندساله است و از طریق قلمه‌زنی تکثیر می‌شود. در اقلیم گرمسیری رشد خوبی دارد و اگر آب به میزان کافی به آن برسد سرعت رشد آن بیشتر می‌شود. این گیاه بسیارمعطر است. قیمت بالایی دارد و در سال‌های اخیر میزان سطح زیرکشت آن زیاد شده‌است والبته افزایش عرضۀ آن به بازارروی سودآوری ان بی‌تأثیر نبوده‌است.

۳- گیاه مریم‌گلی

این گیاه نیز چندساله است و جزء گیاهان نعناعیان است. ارتفاع آن به ۵۰ سانتی‌متر می‌رسد. کشت آن بسیار راحت است و کارایی تولید محصول بالایی دارد و جزء گیاهان دارویی گران محسوب می‌شود‌.

۴- آویشن

گیاه دارویی با خاصیت‌های بسیارزیاد است. تولید آن از طریق بذرانجام می‌شود.

۵- علف هفت‌بند

گیاهی یک‌ساله و بسیارمقاوم و دارای برگ‌هایی کوچک و‌نوک تیز هستند. ارتفاع آنها ۳۰ تا ۶۰ سانتی‌متراست و در بیماری‌هایی مانند اسهال و خون‌ریزی‌های داخلی مؤثر هستند.

۶- باریجه

این گیاه که زادگاه آن فقط رشته کوه‌های البرز است وبه‌صورت غیراهلی و بوته‌های وحشی هستند. این گیاه علاوه‌بر خاصیت دارویی، خاصیت جداکنندگی عطر و‌اسانس را نیز دارد. البته گیاه باریج به خوبی در ایران محافظت نشده‌است. جزء گیاهان دارویی کم‌یاب است و با قیمت‌های میلیونی بع کشورهای فرانسه، ژاپن، آلمان و‌چین صادر می‌شود.

۷- گل محمدی

جزء گیاهان دارویی چندساله است و به سالی دو یا سه بار آبیاری نیاز دارد. در بیشتر مزارع ایران کشت می‌شوند. خواص دارویی بسیار بالایی داردو‌در تولید انواع داروها مورد استفاده قرار می‌گیرد. و خیلی از کشورهای خارجی متقاضی این گیاه از ایران هستند.

۸- اسطوخودوس یا لاوندر

این گیاه چندساله و از خانوادۀ نعناعیان است. مادۀ مؤثرۀ آنها اسانس‌هایروغنی هستندکه در بر گ‌ها وجود دارند. ساقه‌های آن چهارگوش و برگ‌های کشیده و پوشیده از کرک دارند. علاوه بر مصرف دارویی از اسانس آن نیز استفاده می‌شود.

 

کاربرد مواد موثره:

داروهای گیاهی در پزشکی و دامپزشکی
سموم آفت کش و علف کش طبیعی
نگهدارنده و چاشنی در صنایع غذایی
صنایع آرایشی، بهداشتی و عطرسازی
بخش صنعت رنگ، چسب

چه خاک‌هایی که برای پرورش گیاهان دارویی مناسب هستند؟

قبل از هرچیز باهم بررسی کنیم که در خاک‌ها چه چیزهایی وجود دارد؟ در خاک‌ها مواد معدنی و آلی، گازها و آب وجود دارد. بافت خاک حاوی ذره‌های شن، رس و سیلت هستند و ساختار خاک چگونگی قرارگرفتن این ذره‌ها در کنار هم می‌باشد. عملیات کشاورزی مانند شخم وغیره باعث کاهش سرعت تجزیه و فرسایش خاک و بهبود بافت خاک و کم‌شدن هدرروی ترگیبات آمونیاکی خاک می‌شوند. مواد آلی خاک با تغییرات به‌وجود آمده در بقایای مواد گیاهی و مواد حیوانی به‌وجود می‌آید.

با حرارت و رطوبت مناسب فرآیند تولید کواد آلی در خاک که برای رشد گیاهان بسیار سودمند هستند، با سرعت بیشتری انجام می‌شود. میکرو ارگانیسم‌های خاک دارای همزیستی با ریشۀ گیاه هستند و ازت را تثبیت می‌کنند و در اختیار گیاه قرارمی‌دهند. البته این میکروارگانیزم‌های خاک‌زی انواع مختلفی دارند. کودهای حاوی این میکروارگانیزم‌ها، کودهای زیستی (biofertilizer) نام دارند و این روزها مصرف آنها در کل دنیا رو به افزایش است‌. به طور معمول نیمی از حجم خاک را آب و نیمی را مواد جامد و معدنی و گازها تشکیل داده‌اند.

کشت گیاهان دارویی به‌طور معمول به عمق زیادی نیاز دارد.

اندازۀ ذره‌های خاک زراعی باید ۲ میلی‌متر باشد و اگرذرات درشت و بیشتر از ۲ میلی‌متر خاک‌ بیش از حد معمول باشد، جزء خاک‌های زراعی محسوب نمی‌شود. در اما در برخی مناطق که خاک‌های سنگلاخی دارند، گیاهان دارویی به‌خوبی رشد می‌کنند.

درایران در برخی مناطق که نقشۀ خاک ندارد و خاک آن جزء خاک‌های زراعی نیست گل‌های محمدی، قدومه، خاشترو شاتره به‌خوبی رشد می‌کنند.

خاک‌های رسی ظرفیت نگه‌داری مواد غذایی بالایی را دارند و اندازۀ ذره‌های آنها ریز است و حالت چسبنده دارند. ولی به‌دلیل خلل و فرج کم و فضای کم بین ذره‌های خاک، هوادهی در آنها کم است. درمورد هوای خاک‌ها باید بگوییم‌ که این مقدار در خاک‌های شنی ۴۰ درصد و در خاک‌های رسی ۶۰ درصد حجم خاک را تشکیل می‌دهد.

بالا آمدن سفره‌های آب زیرزمینی و آبیاری خاک‌ها و بارندگی باعث کاهش هوای خاک می‌شود. هوای خاک باید حداقل ۱۰ تا ۲۵ درصد حجم کل خاک را تشکیل دهد.
به‌دلیل خاصیت چسبندگی که این خاک‌ها دارند، خاک به اندام زیرزمینی می‌چسبد. به همین دلیل گیاه‌هایی مانند زنجبیل، زنبق، زردچوبه و سیر را نمی‌توان در آنها کشت کرد.
حرارت خاک‌ها همان انرژی است که به‌طور مستقیم از نورخورشید به سطوح خاک‌هامی‌رسد. مقدارحرارت خاک حدود۰.۲ و گرمای آب ۱ کالری برگرم درجه است. هدایت گرما درخاک‌های خشک بسیار پایین است و تغییرات دمایی شدیدتری را تجربه می‌کنند. درمورد شیب و ارتفاع زمین، خاک‌های مناطق مرتفع‌تربه دلیل وزش باد، سردترهستند. همین‌طورخاک‌های سمت شمال سردتر و‌مرطوب‌تر هستند.

به‌طورمثال گل‌های محمدی در قسمت زمین‌های شیب‌های جنوبی حدود ۲۵تا ۳۰ روز زودتر از شیب‌های شمالی رشدمی‌کنند. محصول‌های شیب‌های جنوبی زودرس‌تر هستند. به‌طور مثال در کشت ریحان در ارتفاعات بالاتر مقدارمادۀ موثرۀ اسانس کمتری مشاهده شد و بوی ملایم‌تری نسبت به ارتفاع‌های کمتر دارند. هرچه گرمای خاک بیشتر باشد، جوانه‌زنی بیشتر و باسرعت بالاتری انجام می‌شود.

خصوصیات شیمیایی خاک‌ برای گیاهان دارویی

این ویژگی‌ها شامل اسیدیته خاک (pH) و شوری خاک (EC) است که در رابطه با گیاهان دارویی باید مدنظر قراربگیرد.
اکثر گیاهان دارویی تغییرات حدود ۱.۵ تا ۲ درجۀ اسیدیته را به خوبی تحمل می‌کنندو قادر به رشد هستند. برای نمونه اسیدیتۀ مناسب خاک برای کشت گیاه دارویی بابونه ۷.۳ تا ۸.۱ و شیرین بیان ۵.۵ تا ۸ است. البته از نظر PH خاک‌های خنثی مناسب‌ترین محیط برای رشد گیاهان دارویی هستند.
شوری خاک نیز از عامل‌های موثر در رشد و پرورش گیاهان دارویی است. به‌علت اینکه شوری به‌طورمستقیم روی موادمؤثرۀ گیاهان دارویی اثر دارد، لازم است حتماشوری خاک‌ها مورد بررسی قرار بگیرند.

خصوصیات فیزیکی خاک

برای بررسی خصوصیات فیزیکی مناسب برای گیاهان دارویی بسته به نوع محصول شما متفاوت است. میزان عناصر غذایی و‌مواد آلی خاک که درمورد آنها صحبت شد، حائز اهمیت هستند. هرچقدر میزان شنی بودن و سبک بودن خاک ما نسیت به رسی بودن بیشتر باشد، یعنی خاک‌مناسب‌تری داریم و شنی اهمیت بودن خاک اهمیت زیادی دارد.

پرورش گیاهان دارویی در محیط رشد هیدروپونیک (آب‌کشت)

گیاهان دارویی امروزه با مقیاس بالایی در زمین‌های زراعی کشت می‌شوند تا تقاضا برای داروهای گیاهی را تأمین کنند.

به‌طور معمول گیاهان دارویی در زمین‌ها زراعی رشد می‌کنند ولی با توجه به‌اینکه می‌توانیم محیط رشد را مدیریت و کنترل کنیم و مواد معدنی را برای رشد گیاه به بستر رشد اضافه کنیم، می‌توانیم در محیط گلخانه در تمام طول سال با استانداردهای بالا تولید گیاهان دارویی را انجام دهیم. صنعت گیاهان دارویی در دوسال گذشته بیش از ۶۰ درصد رشد داشته‌است.

تقاضا برای تولید محصولات با کیفیت بالا یک مشکل عمده است که با آن روبرو هستیم. بنابراین کشت بدون خاک یا هیدروپونیک به تولیدکننده‌ها این احازه را می‌دهد که محصولات با کیفیت بسیار بالا و بدون آلودگی و آفت را تولید کنند. همین‌طور می‌توان شرایط تنش‌زا رادر سیستم کشت هیدروپونیک کنترل و بررسی کرد.

دراین کشت ریشۀ گیاه به‌صورت مداوم در محلول غذایی قرار می‌گیرد. گیاه از فاصلۀ بین ریشه و ساقه که طوقۀ گیاه نام دارد توسط یک پلاستیک یا مقوا از آب بیرون قراردارد. کشت درون لوله هم یک نوع ازین کشت به‌شمار می‌رود.

طریقۀ کشت گیاهان دارویی در گلخانه‌ها

کشت گیاهان دارویی از طریق بذر، قلمه، نهال، ریشه و غده انجام می‌شود.
در سال ۲۰۰۵تا ۲۰۱۰ آزمایش‌هایی در دانشگاه پیزا روی دوگیاه دارویی اکیناسه و ریحان در بستر کشت هیدروپونیک یا آب‌کشت انجام شد. افزایش میزان کافئیک اسیدها (به‌ویژه اکیناکوزید در اکیناسه و رزمارنیک اسید در ریحان) در این گیاهان بررسی شد.
هردوگونۀ گیاه دارویی با سرعت خوبی رشد کردند و در طول ۲تا۴ ماه رشد خودرا کامل کردند و بیوماس (زیست توده) زیادی را با کم‌ترین آلودگی ایجاد کردند. در اکیناسه مادۀ خشک بالا با کافئیک اسیدها ارتباطی نداشت و به استاندارد مورد نظر برای صنعتی کردن نرسید.
ازطرف دیگر ریحان مقدار اسید رزمانیک بالایی را با سیستم کشت هیدروپونیک تولید کرد. همین‌طور میزان اسید رزمارنیک در ریشه‌ها از برگ‌ها مقدار بالاتری بود‌.

آزمایش زیر در مورد کشت هیدروپونیک گیاه دارویی را با هم بررسی کنیم

در این آزمایش با هدف رشد گیاهان زراعی در سیستم کشت شناور(float raft) هیدروپونیک وزن خشک ۹ گونۀ گیاهان دارویی ۳تا ۱۰ برابر افزایش یافت. در مقایسه با کشت در زمین زراعی وزن خشک ساقه‌ها در سیستم بدون خاک ۲تا ۲۳برابر بسته به نوع گونۀ گیاه افزایش یافت.

برطبق این آزمایش بهترین فصل برای برداشت هنگامی است که گیاه بیشترین رشد خودرا دارد و نزدیک‌ترین زمانی است که مادۀ فعال گیاه تولید می‌شود. آنالیز و تجزیه‌وترکیب مواد فعال به ما این امکان را می‌دهد که بهترین زمان برداشت راتعیین کنیم و زیست توده و مادۀ مؤثره را در هر متر مربع اندازه‌گیری کنیم.

درکل عملکرد گیاهان دارویی در گلخانه با سیستم کشت هیدروپونیک ۴.۱۸ تا۶.۱برابر بیشتر از گیاهان زمین زراعی بود. تنها یک گیاه گل گاو زبان (borago officinalist.L) با این سیستم سازگار نبود.

بررسی آزمایش دیگر در مورد کشت گیاه دارویی در۴ سیستم مختلف هیدروپونیک

در آزمایش دیگری سه گونه گیاه دارویی درچهار سیستم مختلف هیدروپونیک آزمایش شدند و نتایج آزمایش‌ها با سیستم کشت خاکی مقایسه شد. برخی عوامل مانند دما، رطوبت و فاصلۀ آبیاری برای اندازه‌گیری با مقداری تنش دست‌کاری شدند.

سه گونۀ گیاه دارویی در طول مدت زمان ۳۰روزبا حداکثر رشد به مرحلۀ برداشت رسیدند که کمتر از زمان آن در کشت در زمین زراعی بود. این مطالعه و آزمایش‌ها نشان می‌دهند که می‌توان گیاهان دارویی را با حذف عوامل تنش‌زا در محیط‌های کشت هیدروپونیک کشت کرد و‌ نتایج خوبی از آن به‌دست آورد.

نکاتی که در خصوص درآمدزایی و شرایط خاص کشت گیاهان دارویی:

در ابتدا باید افراد را که به دنبال تولید گیاهان دارویی هستتد، دقیق‌تر و بهتر بشناسیم. معمولا کسانی که قصد ورود به کار کشت و کار و تولید گیاهان دارویی را دارند سه دسته هستند:
۱ -کسانی که کشاورز هستند و در حال حاضر مشغول کار کشاورز هستتد و محصولات رایج منطقه خود را کشت و کار می کنند، اما به منظور کسب سود بیشتر،
اطمینان بیشتر به قیمت محصول در هنگام برداشت و مقابله با نوسانات قیمتی محصوالت کشاورز ، مصرف کمتر آب، کشت محصولات جدید و ایجاد تنوع در کار و…
به دنبال کشت گیاهان دارویی هستند.
۲ -کسانی که تحصیلات دانشگاهی مربوط با کشاورز و گیاهان دارویی یا حتی غیرمرتبط دارند و به دنبال ایجاد یک کسب و کار و یافتن شغلی درآمدزا، به کشت و
تولید گیاهان دارویی رسیده اند. این افراد معمولا با مطالعه رسانه ها و بررسی برخی آمارها منتشره، کشت و تولید گیاهان دارویی را شغلی درآمدزا و خلاقانه یافته اند
و میخواهند با این روش، به جنگ بیکاری بروند.
۳ -کسانی‌که شغل دیگر دارند یا بازنشسته هستند و برای افزایش درآمد و یا تفریح به فکر درآمدزایی و کشت و تولید گیاهان دارویی افتاده اند.

نکات اساسی قبل ازکشت گیاهان دارویی:

۱- آمادگی جسمی، ذهنی و اجتماعی برای کار کشاورزی و کشت گیاهان دارویی
۲- نگاه واقع بینانه به گیاهان دارویی به عنوان محصولات درآمدزا
۳ -برای کشت گیاهان دارویی، گول تبلیغات فراوان و سنگین درباره اثرات دارویی آنها را نخورید!
۴- در نظر گرفتن شرایط خاص تولید گیاهان دارویی
الف( پیش از کاشت
ب(مرحله کاشت
ج(مرحله داشت
د(مرحله برداشت
ه( مرحله پس از برداشت

ماهیت کشت گیاهان دارویی در زمین زراعی

۱-اضافه کردن کود دامی پوسیده به میزان ۱۰ تا ۱۵ تن در هکتار
۲ -شخم عمیق و مناسب اولیه
۳ -دو با ر دیسک زنی در جهت عمود برهم برای پودر شدن بهتر خاک
۴ -آبیاری چند روز قبل ازکشت و همچنین بالافاصله بعد ازکشت اندام‌های تکثیر
۵ -مبارزه باعلف های هرز در مراحل اولیه رشد
۶ -آبیاری منا گسب و استفاده مناسب از کودها
۷ -برداشت گیاهان دارویی در مرحله که دارای حداکثر میزان مواد موثر هستند.
۸-با توجه با غیر مکانیزه بودن بیشتر مراحل کشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی، نیروی کارگری در نظر گرفته شود.
۹ -قبل از برداشت گیاهان دارویی وجین نهایی علف های هرز انجام شود.
۱۰ -برای داشتن بهترین کیفیت گیاهان دارویی پس از برداشت، خشک کردن حتما در سایه و دور از نور آفتاب با تهویه مناسب انجام شود.

۱۰ گیاه دارویی که برای کشت هیدروپونیک مناسب هستند و توصیه می‌شود.

گیاهان دارویی که برای رشد درمحیط هیدروپونیک مناسب هستند، گیاهان کوچکی هستند که با سرعت رشد می‌کنند. اما کدام یک از گیاهان دارویی برای این نوع سیستم کشت مناسب هستند؟ برای انگیزه دادن به شما ده نوع ازاین گیاهان را معرفی می‌کنیم.

۱- جعفری

یک ضرب‌المثل ایتالیایی میگوید: «مثل جعفری باشید». این یعنی اینکه در همه‌جا حضور داشته‌باشید. علت این ضرب‌المثل این است که شما درهمه‌جا می‌توانید ازاین گیاه استفاده کنید. این گیاه به‌عنوان چاشنی غذاها استفاده می‌شود. از نظر دارویی خواص ضد باکتری دارد. این خاصیت به‌دلیل میریستیسین  موجود در آن می‌باشد. این گیاه حاوی منیزیم گ، کلسیم، پتاسیم و ویتامین K می‌باشد.

نکته‌های مهم در رابطه با پرورش و‌تولید جعفری در محیط هیدروپونیک:

نکته‌های مهم در رابطه با پرورش و‌تولید جعفری در محیط هیدروپونیک:

اسیدیتۀ مناسب برای محلول مواد غذایی برای جعفری ۵.۵ است.
بهتراست هدایت الکتریکی بین ۰.۸ تا۱.۸ حفظ و کنترل شود.
این گیاه به نور زیاد و‌دمای مناسب (۱۶ تا۱۸ درجۀ سانتی‌گراد) نیاز دارد. در دمای پایین‌تر از ۱۳ درجۀ سانتی‌گراد به‌سختی زنده می‌ماند.
به‌سادگی از طریق بذر می‌توانید آن را پرورش دهید. مکعب رشد (rockwool cube) را در آب خیس کنید و دو دانه در هر ۲.۵ سانتی‌متر مربع بکارید و‌در داخل جعبع قراردهید. سپس را در یک کیف یا کیسۀ جوانه‌زنی یا مشابه آن قراردهید و منتظر جوانه‌زنی جعفری‌ها شوید.

۲-ریحان

ریحان از بهترین گیاهانی است که به صورت هیدروپونیک رشد می‌کند. یکی از گیاهان با طعم عالی و حاوی روغن‌های ضروری است. ارتفاع ریحان ۶۰ سانتی‌متر است. در ایران و افغانستان به‌صورت خودرو رشدمی‌کند.
اسانس ریحان به بازیلیک یا روغن ریحان معروف است و مصرف‌های درمانی مختلفی دارد. دانه ریحان ماده روغنی وارد که این ماده حالت روان دارد. ریحان ۰٫۴ تا ۰.۷ اسانس دارد. ماده لینالول بیشترین ترکیب تشکیل‌دهنده اسانس آن است. همین‌طور فلاونوئیدها، اسیدکافئیک و تانن‌ها هم جزء ترکیبات آن هستند.
خواص ریحان
دم کرده برگ ریحان اثر ضد تشنج درد مقوی و مدر است.
برای سردردهای میگرن و عصبی مناسب است.
خوردن ریحان برای تقویت دستگاه هاضمه مناسب است.
برگ ریحان درمان کننده ناراحتی‌های حاصل از نیش حشرات را برطرف می‌کند.
جویدن برگ ریحان برای زخمهای دهان مفید است.
جوشانده ریحان تب‌بر است.
دم کرده تخم ریحان مسکن است.

نکته‌هایی در مورد پرورش ریحان
ریحان به نور زیاد، گرما نیاز دارد. برای تکثیر ریحان به‌راحتی می‌توان ازساقه‌ها قلمه گرفت و در محیط رشد مانندمکعب‌های رشد استفاده کرد.
بهترین اسیدیته و PH برای ریحان ۵.۵ است.
هدایت الکتریکی محلول مواد غذایی بین ۱ تا ۱.۶ مناسب است.
اگر تصمیم دارید ریحان‌ها دا در مدت طولانی‌تر نگه‌دارید، برگ‌های پایین ساقه‌ها را نچینید و برگ‌های بالایی را بچینید و چند تا از انشعاب‌های جوانه‌ها را نگه‌دارید تا دوباره برگ‌ها ازآنجا برویند.
مجدد اگر می‌خواهید از برگ‌ها استفاده کنید، اجازه ندهید که گل‌دهی اتفاق بیفتد به محض گلدهی برگ‌ها تلخمی‌شوند و بو و مزه آنها از بین می‌رود. اگر هدفتان گلدهی است اجازه دهید گیاه چرخه طبیعی رشد خود را کامل کند.

۳- آویشن

یک ضرب‌المثل فرانسوی می‌گوید:《بدون وجود دو هرگز سه اتفاق نمی‌افتد》. همراه با دوسبزی که تمام طعم و بوی دریای مدیترانه را بیان می‌کند. گیاه آویشن در صخره‌ها رشد می‌کند و برعکس ریحان و جعفری ساقه‌های تقریبا چوبی دارد. طعم و بو و مواد موثره آن مربوط به برگ‌های کوچک و بیضی‌شکل آن است.
از آن به‌عنوان ادویه استفاده می‌شود. اسانس آن حتی از روغن درخت چای نیزقوی‌تراست (به‌گونه‌ای که حتما باید آن را رقیق کنید). به‌عنوان یک ضدعفونی‌کننده بسیارقوی محسوب می‌شود.
آویشن برای درمان پوست و رشد مو مناسب است. خواص ضد التهابی دارد.
خواص آنتی‌بیوتیک وآنتی سپتیک دارد و برای سرفه، برونشیت وگلودرد مناسب است و خواص ضدالتهابی دارد.
به دلیل داشتن ویتامین K برای رشد و تراکم استخوان‌ها مفید است.
با داشتن خواص آنتی اکسیدان یک تونیک عالی برای سلامت قلب است. باعث تقویت رگ‌هاو شریان می‌شود وفشارخون را کاهش می‌دهد.
به علت وجود تیمول و کارواکرول در آویشن حاوی اثرات ضد قارچی و ضد باکتریایی است. بیش از ۲۰ ترکیب موثر در آویشن وجود دارد. تیمول، کاراوکرول و پی‌سیمن از مواد شیمیایی موثر در آویشن هستند.
موادغذایی مفید آن شامل موارد زیر است:

ویتامین‌های A ,k
مقادیر زیادی ویتامین C
مس
آهن
منگنز
این گیاه دارویی یک گیاه چندساله است که به‌صورت درختچه‌ای است که رشد آن کند است. این گیاه سال‌ها با شما می‌ماند.

نکته‌های مهم درمورد پرورش آویشن
برای پرورش این گیاه باید توجه کنید که به مقدار کمی مواد غذایی محلول نیاز دارد. این گیاه به رشددرخاک‌های ضعیف از نظر مواد غذایی عادت دارد. برای محیطرشد می‌توانید از نصف دوز متوسط موادغذایی استفاده کنید.
برای رشد گیاه دارویی آویشن نگران نباشید، زیرا این گیاه مقاوم استو درهرشرایطی از آفتاب کامل تا محیط سایه رشد می‌کند.
هدایت الکتریکی محلول غذایی آن ۰.۸ تا ۱.۶ است.
میزان اسیدیته آن ۵.۵ تا۶است.
این گیاه را به‌راحتی می‌توان با قلمه‌زنی تکثیر کرد. از ساقه‌های گیاه قلمه بگیرید و آنها را درمکعب‌های رشد مرطوب شده قرار دهید. به همین سادگی گیاه رشد خود را ادامه می‌دهد.
هنگام شکوفه‌زنی ازبرگ‌های آن برداشت نکنید. زیرابرگ‌هادراین‌حالت طعم و بوی خود را از دست می‌دهند. گیاه آویشن به دلیل شکوفه‌های سفید و بنفش خود علاوه بر گیاه دارویی یک گیاه زینتی نیز محسوب می‌شود.

۴-نعناع

نعنا تنها یک گیاه دارویی به‌شمار نمی‌رود، بلکه به عنوان یک منبع تغذیه کامل نیزشناخته می‌شود. می‌توان گفت که اسانس و طعم نعناع در بسیاری از صنعت‌های جهان مانند آب نبات، نوشیدنی، شیرینی، ژله، سالاد و غیره استفاده می‌شود. نعناع با سرعت زیادی رشد می‌کند، بیماری و آفت ندارد. نیازی به توجه ندارد و مقدار بسیار زیادی محصول تولید می‌کند.

نعناع روغن‌های اسانسی زیادی دارد و دارای خواص زیادی برای سلامتی است. مواد موثره نعناع شامل منتول، منتون، اسیدکافئیک، رزماریک اسید، فلاونوئیدها و غیره هستند.
نعناع برای سوء هاضمه مفید است و به هضم غذاکمک می‌کند.
خاصیت ضد تهوع دارد و از دریازدگی و مشکلات ناشی از سوار شدن درهواپیما جلوگیری می‌کند.
برای بالا بردن فعالیت‌های مغزی مفید است.
سندرم IBS یا روده تحریک‌پذیررا درمان می‌کند.
برای زنان در دوران شیردهی مفید است.
نکاتی برای پرورش نعناع
نعناع بسیار به نور خورشید علاقه دارد. حتماً مطمئن شوید که این گیاه بین ۱۲ تا ۱۶ ساعت نور خورشید را دریافت می‌کند. بهتراست گلخانه‌هابرای پرورش نعناع رو به شرق یا جنوب قرارگیرند.
محدوده اسیدیته برای نعناع بین ۵.۵ تا ۶.۵است.
مناسب‌ترین هدایت الکتریکی برای نعناع بین ۲ تا ۲.۴ است.
نعناع هوای خنک را دوست دارد ولی نسبت به سرما حساس است. دمای هوا در شب بین ۱۰ تا ۱۳ درجه سانتی‌گراد و در روز بین ۱۳تا ۲۳درجه سانتی‌گراد مناسب است. چنان‌چه درجه حرارت از ۲۹ درجه سانتی‌گراد بیشتر شود، رشد گیاه متوقف می‌شود.

۶- بابونه

بابونه باعث بهبود عملکرد خواب می‌شود. و آرامش‌بخش است. اگر این شانس را در زندگی داشته باشید که یک مزرعه بابونه را ببینید, معنای آرامش را متوجه می‌شوید. بابونه که توسط مصریان کشف شد یک دارویی مسکن اعصاب است و خاصیت آرام‌بخش دارد و به همین دلیل دارای محبوبیت است. همچنین بابونه در خانه به دلیل بوی آرام‌بخش آن به‌عنوان آروماتی استفاده می‌شود وعطرآن خاصیت تسکین دهنده دارد.
موادمؤثره بابونه
مواد مؤثره شامل روغن فراروفلاونوئیدها شامل فلاون گلیکوزیدها, فلاونول گلیکوزید ها, هیدروکسی کومارین ها وموسیلاژ هستند.
نکته‌های پرورش بابونه
بابونه نورخورشید را دوست دارد,با این‌حال با وجود ۴ساعت نور در روز قادر است خود را مدیریت کند. موقعیت جنوب برای رشد این گیاه مناسب است و نیاز به ۸ ساعت تاریکی و استراحت دارد. بنابراین اگر از نورمصنوعی استفاده می‌کنید, با این نکته دقت کنید.
دمای ایده‌آل برای این گیاه بین ۱۵تا۲۵درجه سانتی‌گراد است. و بابونه در آب و هوای گرم بهتر رشد می‌کند.
هنگام برداشت بابونه حتما به آسیب نرسیدن به گیاه دقت کنید. اگر از چاقو استفاده می‌کنیدحتما ضدعفونی کنید تا باعث انتقال بیماری نشود. می‌توانید از چاقوی پیوند استفاده کنید و آن را با الکل پاک کنید.

۷-شاهی

شاهی فقط یک گیاه هیدروپونیک نیست. بلکه به علت اینکه خود در نهرها و بخار آب رشد می‌کند یک گیاه هیدروپونیک طبیعی است. این گیاه با طعم تند خود رشدسریعی دارد. از آسیا آورده شده‌است هرچند که امروزه در بسیاری از مناطق اروپا وآمریکا کشت می‌شود. این گیاه به قدری غنی ومغذی است که بسیاری آن را یک غذای مقوی می‌دانند.
مواد مغذی آن شامل:

ویتامین‌های
 A
 K
C
کلسیم
منکنز
آنتی‌اکسیدان‌ها
٤۰ نوع مختلف فلاونوئيد
و در واقع با تحقیقات و مطالعات مشخص شده یکی از بهترین منابع آنتی اکسیدان‌ها هستند.
ازموادمؤثره شاهی گلیکوزیدهارا می‌توان نام برد.
شاهی‌ها آنقدر خاصیت برای سلامتی دارند و سرشار از مواد مغذی هستند که برای جلوگیری از انواع سرطان
تأثیر برسلامت قلب
جلوگیری از پوکی استخوان
تقویت سیستم ایمنی
وکاهش وزن استفاده می‌شوند.

نکته‌هایی در موردپرورش شاهی

تکثیرهیدروپونیک ساده‌ترین روش است. کافیست ساقه‌ها را از قسمت پایینی برش بزنید و در محلول موادمغذی قراردهید. درطی چند روزجوانه‌زنی ریشه‌ها آغاز می‌شود.
اسیدیته محلول مواد غذایی بین ۶.٥ تا ۶.۸ متغیراست.
بهترین دما برای رشد ۲۵-۳۰ درجه سانتی‌گراداست. ولی دمای کمتر تا ۸درجه را نیزمی‌‌تواند تحمل کند.
هدایت الکتریکی بین ۰.۴ تا ۱.۸ است.

۸- مریم گلی

مریم گلی را به‌ راحتی درمحیط کشت هیدروپونیک می‌توان پرورش داد. این گیاه برگ‌های‌ مخملی و ساقه‌های خشک و بسیارسفت دارد و دارای طعم منحصر به فردی است. قادر است درمحیط کشت هیدروپونیک با مقدارکمی مواد مغذی رشد کند.
این گیاه که به صورت خشک وتازه مصرف می‌شودیک منبع غنی و حاوی اسانس بالایی است.
این گیاه سرشاراز:
ویتامین A
ویتامین K
بتاکاروتن
فولات
فسفر
پتاسیم
منیزیم است.
موادمؤثره مریم‌گلی
مواد مؤثره شامل پلی فنول, فیتواستروژن, توژون, رزمارینیک اسید, اولئانیک اسید را نام برد.
این گیاه مزیت‌های زیادی برای سلامتی شما دارد به عنوان مثال:
یک ضدعفونی کننده طبیعی است و برای بهداشت دهان و دندان بسیارمناسب است. حتی می‌توانیددهان خود را با آن مسواک بزنید.
برای حافظه بسیار مفید است وعملکرد مغز شما را بهبودمی‌بخشد.
LDL یا کلسترول بد را کاهش می‌دهد.
برای جلوگیری از برخی سرطان‌ها مفید است.
نکته‌هایی برای رشد مریم گلی
اسیدیته آن باید بین ۵.۵ تا ۶ باشد.
بسیار نورخورشیدرا دوست دارد و به ۱۲ساعت نوردر روزنیاز دارد.
به گرماعلاقه دارد. دمای ۲۴-۳۰درجه در روزو ۱۶درجه در شب برای آن مفید است.
هدایت الکتریکی یا EC مناسب بین ۱ تا۱.۶ است.
رطوبت گلخانه را باید پایین نگه دارید وتهویه باید مناسب باشد.

۹-پونه کوهی

پونه به‌طور معمول به‌صورت خشک مصرف می‌شود و گاهی به‌صورت تازه نیز مصرف می‌گردد.
پونه گیاهی است که در محیط گرم ونورزیادرشدمی‌کند وازین طریق چربی‌های مفید را تولیدمی‌کند.
مزایای استفاده از این گیاه:
سرشاراز آنتی‌اکسیدان است.
برای تنفس ورفع علائم سرماخوردگی و آنفولانزا بسیارمفید است.
خواص ضدالتهابی دارد.
خواص ضدویروسی دارد.
برای جلوگیری از سرطان مفید است.
با وجود ظاهر خشک پونه, بامحیط‌های هیدروپونیک بسیار سازگار است. شته‌ها نمی‌توانند بوی پونه راتحمل کنند. بنابراین یک کنترل‌کننده‌ی طبیعی آفات است.

مواد مؤثره پونه
موادمؤثره شامل اسانس روغنی فرار است. این اسانس حاوی تیمول, دی ال- پینن دی پنتن، لینالول، مقداری بی سیکلیک!, سسکیترپن و تری سیکلیک سسکی ترپن می‌باشد.

نکته‌هایی در مورد پرورش پونه:
پونه اغلب در خاک‌های بسیارقلیایی مثل خاک رس دیده می‌شود. اسیدیته یا PH بالا ۶ تا۸ را دوست دارد.
بهترین هدایت الکتریکی یا EC بین ۱.۵تا ۲ است.
دمای ۱۳ تا ۲۱ درجه سانتی‌گراد برای رشد این گیاه مناسب است.
نور زیاد بین۱۲تا۱۴ ساعت درروز را دوست دارد. بنابراین با توجه به محیط گلخانه می‌توانید از نورهای مصنوعی نیزاستفاده کنید.

۱۰-اسطوخودوس

این گیاه به ملکه گیاهان دارویی معروف است. یکی از بهترین گیاهانی است که مادر طبیعت به ما داده‌ است.
زیبایی چشم‌گیرمزرعه اسطوخودوس مانند یک دریای وسیع باامواج بنفش است. برخی می‌گویندکه این گیاه یک گیاه معنوی است. این گیاه درمعابد مصر, غذا, صابون و داروهمراه ما بوده‌است.

چرا این گیاه ملکه گیاهان است؟
دارای خواص تسکین‌دهنده وآرام‌بخش‌ است.
باعث آرامش و تقویت اعصاب می‌شود ودرتنظیم خواب مفید است.
دارای خواص ضد قارچی است.
ضربان قلب راکند می‌کند و فشارخون را کاهش می‌دهد.
یک مسکن قوی است.
باعث کاهش علائم آسم می‌شود.
در درمان لک‌های پوستی مؤثراست.
رشد موها راتحریک می‌کند.

مواد مؤثره اسطوخودوس
مواد مؤثره شامل نوعی ستن (با بوی کامفر و نعناع) سینئول، الکل و لینالول است.
نکته‌هایی درمورد کاشت اسطوخودوس
اسطوخودوس گیاه نسبتا بزرگی است وبوته‌های بزرگی دارد پس هنگام کاشت فاصله کشت را بیشتر در نظر بگیرید.
اسطوخودوس فقط برای سیستم آبیاری جزرومد مناسب است. برای سایر سیستم‌ها مناسب نیست. توجه کنید که این گیاه خشکی را دوست دارد. بنابراین آبیاری را بیش ازحد انجام ندهید.
حداقل ۶ ساعت نوردر روز برای این گیاه مناسب است.
اسیدیته یا PH مناسب برای این گیاه ۶.۴تا۶.۸ است.
هوای گلخانه راخشک و با تهویه مناسب نگه دارید. رطوبت کم عامل مهمی در رشد اسطوخودوس است.
این گیاه دمای گرم را دوست دارد. در دمای بالای ۱۸درجه سانتی‌گراد رشد بهتری دارد. دماهای بسیار بالا را نیز تحمل می‌کند ولی کیفیت گیاه و مقدار اسانس کم می‌شود.
هدایت الکتریکی یا EC بین ۱ تا ۱.۴ مناسب است.
راهنمای کاشت گیاهان دارویی به‌صورت هیدروپونیک
اگر هنوز نمی دانید که کشت گیاهان دارویی خود را به‌صورت هیدروپونیک چگونه انجام دهید, دراین بخش ازکاشت بذر, جوانه زدن تا برداشت مراحلی را به شما آموزش می‌‌دهیم.

لیست خرید تجهیزات لازم برای کشت گیاهان دارویی به روش هیدروپونیک

این لیست برای پرورش هیدروپونیک۷ نوع گیاه ریحان, مریم گلی, پونه, آویشن, جعفری, ترخون و گشنیز برنامه‌ریزی شده‌است. اگر علاقه دارید گیاهان بیشتری را بکارید باید فضای بیشتری را در نظر بگیرید. لیست خرید اولیه بیشتراز ۳-۴میلیون تومان است. البته به محلی که محصولات خودرا از آنجا خریداری می‌کنید نیز بستگی دارد.
علیرغم هزینه‌های اولیه سود حاصل ازکشت این گیاهان بیشتر از ۵۰درصد خواهد بود.

دراین بخش لیست کلی رانام می‌بریم و سپس به توضیح هریک می‌پردازیم.

ظرف‌های پلاستیکی
پمپ هوا
لوله‌های هوا
کیت تست اسیدیته یا PH
گلدان مشبک
محلول یا مواد مغذی
دانه‌های گیاهان دارویی

ظروف پلاستیکی:

برای رشد هیدروپونیک به این ظرف‌ها نیاز داریم. نکته مهم این است که این ظرف‌ها باید مات باشند و نور به داخل آنها نفوذ نکند. در صورت نفوذ نور جلبک‌ها در ظرف رشدمی‌کنندو جلوی رشد گیاه اصلی را می‌گیرند. همچنین نورو گرما باید کنترل شود زیرا رشد را مختل می‌کند.
سنگ‌های متخلخل: برای توزیع یکنواخت حباب هوا در سراسر مخزن به سنگ‌های متخلخل نیاز داریم. چون ریشه ما در آب قرار داردباید مطمئن شویم که اکسیژن کافی دریافت میکنند تا پژمرده نشوند. حباب‌های هوا که از طریق سنگ‌های متخلخل ایجاد می‌شود اکسیژن را به ریشه‌ها می‌‌رساند.

پمپ هوا:

به ما این امکان را می‌‌هد که اکسیژن رابه محلول مواد مغذی ما برساند. ریشه‌ها در سیستم هیدروپونیک به طورمداوم به منبع اکسیژن نیاز دارند.
لوله‌های هوا: برای اینکه پمپ هوا را به سنگ هوا متصل کنید به لوله‌هایی نیاز دارید. طول لوله‌ها را با توجه به گلخانه انتخاب کنید. رنگ لوله‌ها را حتی‌الامکان سیاه رنگ انتخاب کنید تا از رشد جلبک و نفوذ نورجلوگیری شود.

کیت‌های تست PH:

برای رشد مناسب گیاه PH محلول موادغذایی باید در سطح مناسبی قرار داشته باشد. PH یااسیدیته آب لوله‌کشی ۷-۸ است و گیاهان به اسیدیته ۶ تا ۶.۵نیاز دارند و باید به این نکته توجه کنیم.

محلول مواد غذایی:

بدون مواد مغذی گیاه قادر به رشد نخواهد بود. مقداری محلول مواد مغذی به گیاه اضافه می‌کنیم تا از طریق ریشه جذب شود. ما محلول را رقیق می‌خواهیم زیرا اگرمواد غذایی زیاد باشد گیاه دارویی ما وارد فاز گلدهی می‌شود وشکوفه‌ دادن گیاه باعث تلخ شدن برگ‌ها می‌گردد.
گلدان‌های مشبک: باعث می‌شوند ریشه گیاه شکل خود را حفظ کند. و همین‌طور موجب می‌شوند ریشه در محل خود باقی بماند. به‌راحتی می‌توانید این گلدان‌های مشبک را تهیه کنید.

سنگ‌های آکواریومی:

محلول وموادمغذی نیاز به چیزی دارندکه توسط آنها جذب شود. سنگ‌های آکواریومی بهترین گزینه برای این مورد هستند.
بذر یا نهال: هزینه تهیه بذر یا نهال بستگی به شما و نوع گیاه دارد که می‌خواهید کشت از طریق بذر انجام دهید یا قلمه زنی یا کشت نهال را انتخاب کنید.

دستورالعمل کشت

مرحله ۱: ابتدا ظرف‌های پلاستیکی یا مخزن را که مات است و نور خورشید در آن نفوذ نمی‌کند را انتخاب کنید. گلدان‌های مشبک دا موازی با بالای مخزن قرار دهید. در قسمت زیر گلدان‌های مشبک یه علامت بگذارید.

مرحله۲: سوراخی را درمخزن ایجادکنید. این بخش برای عبور لوله‌های هوا و اتصال به سنگ هوا یا سنگ متخلخل است.

مرحله ۳: لوله‌های هوا را به سنگ متخلخل وصل کنید و سیستم هوادهی را نصب کنید. بسته به اندازه مخزن مقدارآب و محلول موادغذایی متفاوت است.

مرحله ۴: پس ازنصب و آماده‌سازی مخزن, اسیدیته یا PH را اندازه‌گیری می‌کنیم ومحلول مواد غذایی را اضافه می‌کنیم. باید توجه کنیم که PH آب شهری ۷ تا ۸ است و برای رشدگیاه به اسیدیته ۶ تا ۶.۵ نیاز داریم. بنابراین نیاز داریم PH را تا حدی کاهش دهیم.
باید صبر کتید تا رنگ PH سنج به رنگ موردنظر برسد. برای اینکارصبور باشید. اگرPH محلول شما استاندارد نباشد مواد غذایی توسط ریشه‌ها جذب نخواهند شد.
برای دانستن مقدار دقیق آب و محلول موادغذایی درمخزن با مشاوران ما تماس بگیرید. به‌طور معمول برای هرمخزن یک لیتری اگر بخواهیم به‌طورملموس شمارا راهنمایی کنیم, نصف قاشق موادغذایی محلول اضافه می‌کنیم.
تقریبا به پایان مرحله کاشت نزدیک می‌شویم.

مرحله۵: در انتهای هرگلدان مشبک سنگ‌های آکواریومی را قرار دهید تا از ساختارسیستم ریشه‌ای شما محافظت کند. و رشد گیاهان دارویی ما به‌طورمناسبی انجام شود. توجه کنید که از آلودگی مخزن جلوگیری کنید. اگر از کاشت نهال یا بوته استفاده می‌کتید حتما قبل وارد کردن ریشه‌ها به مخزن خاک آن را بشویید تا باعث آلودگی نشود.

مرحله ۶ نهایی: تبریک می‌گوییم. اکنون شما یک گلخانه هیدروپونیک گیاهان دارویی دارید. درطول سال دقت کنید و به گیاهان برای رشد بهتر رسیدگی کنید.

کدام گیاهان را برای رشد انتخاب کنیم؟

ازگیاهانی که معرفی کردیم, فاکتورها و طول دوره رشد ۵ نوع از محبوب‌ترین گیاهان دارویی رادرجدول زیر بررسی می‌کنیم.

گیاه دارویی	روزهای جوانه‌زنی	هفتۀ دانه‌دهی	هفتۀ برداشت
ریحان	۵-۱۰	۸	۵
پیازچه	۱۵-۲۱	۱۲-۱۶	۱۱
پونه کوهی	۸-۱۴	۶	۶
آویشن	۸-۲۰	۶-۸	۴-۶
مریم گلی	۱۰-۲۱	۸	۴-۶
نعناع	۱۲-۱۶	قطع	۴
ترخون	۱۰-۱۴	قطع	۷
مرزنجوش	۸-۱۴	۶	۲-۴

دقت کنید که گیاهان در روش هیدروپونیک سریع تر از روش‌های دیگررشدمی‌کنند. پس اگر طول دوره رشد با حالت‌عادی تفاوت داشت, تعجب نکنید.

مزایا و معایب کشت گیاهان دارویی

مزایای کشت	معایب کشت
باعث کاهش فشار روی جامعه وحشی کمیاب و دارای سرعت و رشد کندگونه‌های حساس به خطر و در حال انقراض می‌شود.	کاهش ارزش اقتصادی منابع وحشی و همین‌طور کاهش توجه به اکوسیستم‌های وحشی می‌شود.
تامین بلندمدت و یکنواخت مادۀ خام را تضمین می‌کند.	باعث کاهش تنوع ژنتیکی به علت کنار گذاشتن خویشاوندان وحشی می‌شود.
موجب شناسایی و جلوگیری از مخلوط شدن گونه‌ها می‌شود.	ممکن است گونه های کشت شده اثرهای منفی روی اکوسیستم داشته باشند.
	از محصولات برداشت شده از طبیعت گران‌تر است.
	نیاز به سرمایه‌گذاری بالا دارد.
	رقابت بر سر بازار گیاهان دارویی باعث فشار اقتصادی روی کشاورزان می‌شود.

مزایا و معایب برداشت از طبیعت

مزایا

موجب توجه افراد محلی و علاقۀ آنها به حفظ جوامع وحشی گیاهان دارویی حفظ شود.
به علت اینکه به سرمایه و فن‌آوری احتیاج ندارد ارزان‌تر است

معایب

برداشت کنترل نشده موجب انقراض گونه‌ها و اکوتیپ‌ها می‌شود.
دسترسی همۀ افراد امکان حفاظت از گونه های گیاهان دارویی را سخت می‌کند.
به علت برداشت بی‌رویه منبع محدود می‌شود.
به‌دلیل مشخص نبودن حقوق زمین‌ها مشکل مالکیت ایجاد می‌شود.

 

استانداردهاملی و جهانی و کدهای مربوط به گیاهان دارویی

کد (ISIC) یا آیسیک International standard indutrial classification مربوط به گیاه‌های دارویی وبه معنی طبقه‌بندی استاندارد صنایع بین‌المللی است. کدگذاری کالا روشی است که هویت کالا و استانداردهای آن را تعیین و تأیید می‌کند.
جدول ۱: در جدول زیر برخی کدهای لازم برای گیاهان دارویی براساس نوع مصرف آنها را نشان می‌دهد.

کد ISIC گیاهان دارویی
کدتحقیق و توسعۀ محصولات دارویی	۷۳۰۵۱۲۳۸۲
کد ساخت محصول‌های گیاهان دارویی	۲۵۲۳
کدانواع مادۀ مؤثرۀ گیاهان دارویی	۲۴۲۳۵۱۶۰۸۶
کد ساخت مادۀ مؤثرۀ گیاهی با منشاء دارویی	۲۴۲۳۴۱۳۶۳۲

 

بررسی مقایسۀ تولید گیاهان دارویی در زمین زراعی و گلخانه

جدول ۲: درجدول زیر برخی بررسی‌های فنی برای تولید گیاهان دارویی و بازار تولید آنها در زمین زراعی آورده شده‌است.

بررسی فنی تولید گیاهان دارویی در زمین زراعی
نرخ برابری دلار	۲۰۰۰۰تومان
مساحت زمین موردنیاز	۶۰۰۰ متر مربع
ظرفیت تولید سالانه	۱۰۰ تن
زیربنای کل	۲۶۰۰ متر مربع
میزان سرمایه‌گذاری ثابت	۶میلیاردو پانصد تومان
ارزش ماشین‌آلات و تجهیزات	۳ میلیارد
تعداد نیروی انسانی	۳۲ نفر
نرخ بازده داخلی	۳۸ درصد

 

جدول۳: در جدول زیر بررسی‌های فنی تولید گیاه دارویی در گلخانه آورده شده‌است.

بررسی فنی احداث گلخانۀ گیاهان دارویی
نرخ برابری دلار	۲۰۰۰۰تومان
مساحت زمین موردنیاز	۷۰۰۰ مترمربع
زیربنای کل	۵۲۰۰ مترمربع
میزان سرمایه‌گذاری ثابت	۲ میلیارد
ارزش ماشین‌آلات و تجهیزات	۵۰۰ میلیون
تعداد نیروی انسانی	۴نفر
نرخ بازده داخلی	۳۹ درصد

بررسی برخی استانداردهای ملی و بین‌المللی گیاهان دارویی

جدول ۳: در جدول زیر استانداردهای ملی ایران برای عصاره‌گیری از گیاهان دارویی آورده شده‌است.

شمارۀ استاندارد ملی
استاندارد شمارۀ ۷۱۶۷	تانن‌ها، تهیۀ محلول عصاره‌های جامد خمیری و پودر شدۀ تاننی گیاهی، روش کار
استاندارد شمارۀ ۷۲۴۸	اسانس و عصاره‌های معطر، اندازه‌گیری پس‌ماند بنزن، روش آزمون
استاندارد شمارۀ ۱۶۱۹	روش اندازه‌گیری عصاره در محلول آب سرد در ادویه و چاشنی
استاندارد شمارۀ ۱۳۶۲	روش اندازه‌گیری عصارۀ الکلی در ادویه و چاشنی
استاندارد شمارۀ۱۰۳۱	اندازه‌گیری عصارۀ اتری غیر فعال در ادویه وچاشنی
استاندارد شمارۀ ۲۳۴۳	عصارۀ شیرین‌بیان

جدول ۴: در جدول زیر استانداردهای جهانی ISO برای گیاهان دارویی مورد بررسی قرار گرفته است.

 

شمارۀ استاندارد ISO
ایزو ۴۷۱۴	اسانس و عصاره‌های معطر، تعیین مقدار بنزن باقی‌مانده
ایزو/r 1108	ادویه‌ها و چاشنی‌ها، تعیین عصارۀ اتر غیرفعال
ایزو/r 940	ادویه و چاشنی، تعیین عصارۀ محلول در الکل
ایزو/r 941	ادویه‌ها و چاشنی‌ها، تعیین عصارۀ محلول در آب سرد

جدول ۵: در جدول زیر استانداردهای انجمن آمریکا (ASTM)برای آزمایش و مواد نشان داده شده‌است.

شمارۀ استاندارد
ASTMD 4903	روش آزمایش برای مادۀ خشک و آب کل در عصاره‌های استخراج شده از سبزیجات
ASTMD4905	روش استاندارد برای تهیۀ محلو جامد، خمیری، پودری عصارۀ استخراج‌شدۀ تانن
ASTMD 6405	روش استاندارد استخراج تانن از مواد خام اولیه و مواد مصرف‌شده

 

[author title=”هدیه حیاتی” image=”https://www.linkedin.com/in/hediyeh-hi-835496201″]مترجم در زمینۀ مهندسی کشاورزی و علاقه‌مند به تولید محتوا[/author]

منابع

https://www.epicgardening.com/hydroponic-herb-garden-guide/

https://www.gardeningchores.com/hydroponic-herbs/

https://www.researchgate.net/publication/262876584_Soilless_greenhouse_production_of_medicinal_plants_in_North_Eastern_Canada

https://www.ishs.org/ishs-article/952_88

http://Jacquart, Danielle (2008). “Islamic Pharmacology in the Middle Ages: Theories and Substances”. European Review. 16 (2): 219–۲۲۷ [۲۲۳].

 http://Sumner, Judith (2000). The Natural History of Medicinal Plants. Timber Press.